Sevinc KƏRİMOVA yazır
Globall.az

C.Məmmədquluzadənin personajı Novruzəlinin dövlət qurumundan məktub gözlədiyi vaxtdan bu yana bir əsrə yaxın vaxt keçib. Texniki olaraq  məktubun  kağız variantının yetişməsi üçün yersisiz prosedurlar və poçtalyonun tənbəliyi olmasa, bütün ölkə boyu ən sadə üsulla 2 gün,  elektron variantının yenişməsi üçün internetin sürətindən asılı olaraq cəmi 2-3 saniyə yetər. Bəs, göndərilən məktublar  həqiqətən sahiblərinə çatırmı?

Qeyd etmək yerinə düşər ki, məktubalara cavab müddəti mövzudan asılı olaraq 3 gündən 1 aya qədər (araşdırma ehtiyacı olan hallarda) müddət  çəkə bilər.
Təxminən 3-5 il bundan əvvələ qədər, vətəndaşların məktubla olan müraciətlərinə “aidiyyatı qurumlara yönləndirilib” kimi   ifadələr özündə əks etdirən şablon cavablarla müşayiət olurdu. Son illər daha təfsilatlı və qanunun müvafiq bəndlərindən istifadə olunaraq maarifləndirici cümlələr əlavə olunmağa başladı.  Bu, bir az daha sevindirici və hörmətli görünürdü. Məktubun ciddiyə alınıb,cavablandırılması fikri yaradırdı. Vaxt keçdikcə, bu kimi cavabların da şabon olması ortaya çıxmağa başladı. 

Əslinə baxsaq, məktub yazmaq sonsuz inam deməkdir. Həm məktub ünvanlanan quruma, həm də hökumətə .Çarəsiz sayılan durumlarda inamdan qaynaqlanan bir hərəkə deməkdir. Bu heç kəsə, heç nəyə ümüdin qalmamasından dəfələrlə yaxşı haldır.

Eşitmişdim ki, rayonların arasında xalq arasında deyildiyi kimi “yuxarıya yazmaq”  Biləsuvar rayonunda çox məhşurdur.  Təsadüf elə gətirdi ki, işimlə əlaqədər bir müddət Biləsuvar rayonunda yaşayıb, işləmli oldum. Eşitdiklərimin şaiyə olmadığını orada öz gözlərimlə gördüm. Bu rayonda 18 yaşından 99 yaşına kimi dövlət qurumunun qapısını döyən hər kəs hədələyici “yazacağam” yaxud “məni yazmağa məcbur etməyin” kəlmələrinin işlədir.
Əminliklə qeyd edim ki, bu kəlmələri işlədən vətəndaşlarən çoxu artıq yazdığını yazıb, şablon və işə yaramayan cavabını da çoxdan almış olublar. Bununla belə, dövlət qurumlarında ürəklərincə olmayan qəbullarda bu kəlmələri (yuxarı instansiya ilə hədələmək) istifadə etməklə özlərini arxalı-köməkli hiss etmək istəyirlər.

Öz narahatçılığını yuxarı instansiya bildirmək vətəndaşın haqqıdır. Maraqlıdır ki, məhz Biləsuvar rayonun daha çox şikayət məktubu yazması ənənəsının tarixi kökləri də var. Stalinin vaxtında dağ kəndlərindən bu rayona köçürülən əhaliyə narahatçılıqlarını  hər vaxt   “ataya” yaza bilmək bir  imtiyaz kimi verilib.
Bundan sonra yerli icra orqanlarından narazılıqlarını birbaşa Moskvaya yazmaq mədəniyyətinin binası qoyulub. Hətta zarafatını da edirlər. Sonralar bu vərdiş yerli biləsuvarlılara da keçir. Moskvadan sonra növbə paytaxt Bakıya çatır. Hətta keçmiş Sovetlər Birliyi ( SSRİ) dağılandan çox sonralar da Moskvaya şikayət məktubu yazılması faktını da zarafla yada salıb gülürlər.  

Əslində “yazmaq” hissəsində bir azca ironik olsam da bu içdən gələn inam, bir şeyləri müsbət dəyişikliyə güvən  insanda paxıllıq yarada bilcək qədərdir. Mənim demək istədiyim məktubun çox yazılmasında yox, yazılan məktublara operativ və tələb olunan səviyyədə cavab verilib-verilməməsidir. Bu barədə bir az sonra daha ətraflı yenidən danışacağam...

Biləsuvar əhalisinin yazmağa meyli olan xeyli əhalisindən az olmayan bir həvəslə məndə narahatverici durumlarda istər elektron, istərsə  də kağız formada müxtəlif nazirlik və komitələrə məni narahat edən mövzulardan, bəzi vaxtlarda da şəxsi problemlərimlə bağlı bir vətəndaş kimi yazardım.

Mənim də ürəyimin dərinliyində çox  inam olurdu bu məktubların sahibinə çatacağına. Əvvəllər şablon, sonralar şablondan fərli görünən təfsilatlı cavablar da almışdım. Məktubların ciddi   nəticəsi olacağına ümidlərim məhz   dövlət qurumunda  çalışanda həmişəlik itdi. Hətta, son yazdığım məktuba aldığım cavabla bu ümidsizlikdə haqlı olduğum təsdiq olundu.  

Hər bir dövlət müəssisəsinə  daxil olan məktublar qeydə alınır, icraata götürülür. Bununla bağlı yuxarı insatnsiyalara hesabat verilir və  vaxta əməl etməklə bağlı plan olur. Nəticəsi necə ? -deyib maraq edərsiniz əgər , təəssüflə  bildirmək istəyirəm ki,xeyr, olmur . Çümki bu ötür-ötür oyununda hər kəs o məktubu görür, toxunur  təkcə qərarverən insanlardan başqa. Məktub aidiyyatı quruma daxil olduğu vaxtdan etbarən bütün proseslər texniki olaraq baş verməyə başlayır.
Saysız hesabsız əməkdaş bu məktubun başına dolanmağa başlayır. Onu uyğun şöbəyə yerləşdirirlər, “incitməməyə”, cavablandırması vaxtını keçirməməyə, bu məktub üzündən danlanmamaq üçün hər şey edilir. Bir şikayət yazanın dərdinə dərman olmaqdan başqa. Vətəndaşın real gözlətisinə cavab is sözün həqiqi mənasında formallıq olur.
Ən yaxşı halda vətəndaş cavab zənği alır. Onu necə başdan edəcəyini düşünən əməkdaş, bir az baş sındırıb əlaqə saxlayır. Sonra  isə cavab məktubunda  həmin zənğlı bağlı vətəndaşa məlumat verilir. Bəli səhv etmirsiz bu qarışıq cümlə də deyil. İcra olundu imzasını vermək üçün vətəndaşa edilən zəng, mənasız və faydasız, çəkisi olmayan icraat prosesinin əsas hərəkəti kimi son prosessdə məktubun bağlanması üçün detal olur.

Yaxşı olar ki, vətəndaşların məktubları məsələsi bu gün ciddi nəzarətə götürülsün. “Dərə xəlvət tülkü bəy “ qafasında olan məmurların ağlını başına yığmaq vaxtı yetişib. Möhtərm prezident dəfələrlə jurnalistləri, QHT-ləri ictimai nəzarəti gücləndirməyə səsləyib. Bir çox nazirlik və komitələrdə İctimai Şuralar yaradılıb və seçki yolu ilə üzvlər oraya seçilib.
Yaxşı olar kı, İctimai Şura üzləri ilk işlərinə elə, məktubların cavablandırılması və qaynar xətlərinin monitorinqi ilə başlasınlar. Çünki dövlət qurumuna edilən bir müraciət laqeyidliklə qarşılanarsa , sabah bir ailənin fəlakəti ola bilər. Göndərilən hər məktubda  bir çox dərin mətləblər olur. Rüşvətxordan, özbaşınalıqdan, sahibsizlikdən, bir cinayətdən müdafiə ola bilər bu məktub sahibinə .
Dövlət qurumlarında   saysız-hesabsız əməkdaşı saxlamaqla vətəndaşın müraciətlərinə maksimal dərəcədə cavab verilməsini təmin etməyə çalışılır. Əgər, kimsə bundan istifadə etmək istəyirsə, bu şəxslər ictimailəşdirilib, lazımı cavablarını almalıdırlar.