Nəyə görə kişi və qadın paltarlarında düymələr müxtəlif tərəfdə olur?
Bəzən bizə adi görünən şeylərdə sirr gizlənib. Məsələn, siz nə vaxtsa diqqət etmisinizmi, kişi köynəklərində düymələr sağ tərəfdə, qadın köynəklərində isə sol tərəfdə olur?
Əgər diqqət etmisinizsə, bunun nə zaman və nəyə görə belə olduğu üzərində düşünmüsünüzmü?
Dünyada kişi və qadın paltarlarında düymələrin müxtəlif cür yerləşməsini izah etməyə cəhd edən bir neçə nəzəriyyə movcuddur.
Onların əksəriyyəti bizi yüz illərlə geriyə aparıb çıxarır, o zamanlara ki, kişilər döyüşə gedər, qadınlar evdə qalıb nəsli qorumaqla məşğul olurdu.
Kvinslend universitetinin tələbəsi Aleks Fişerin sözlərinə görə, kişi paltarında düymələrin sağ tərəfdə yerləşməsini onunla izah etmək olar ki, qədim zamanlarda köynəyin düymələrini açmaq sol əllə rahat və tez mümkün olsun, çünki sağ əldə qılınc olurdu.
Təbii ki, solaxaylar istisnadır, amma bütün zamanlarda belələri azlıq təşkil etdiyindən, paltarları çoxluğa uyğun olaraq tikirdilər.
Gözəl xanımlara gəldikdə isə, bəziləri onların paltarında düymələrin yerləşməsini uşağı qıdalandırmaqla əlaqələndirirlər. Bir qayda olaraq qadınlar öz körpələrinu sol əllərilə saxlayır ki, bütün hərəkətləri sağ əl ilə yerinə yetirsinlər.
Ona görə də döşlə qidalandırma zamanı köynəyin düymələrini açıb bağlamaq üçün yeganə sərbəst olan sağ əllə rahat olsun deyə düymələr sol tərəfdə tikilir.
Daha bir nəzəriyyə at üstündə gəzməklə bağlıdır. At üstündə hərəkət edən qadınlar, adətən, təmtəraqlı uzun ətək geyinirdi və yan yəhərdən istifadə edirdilər ki, hər iki ayaqları atın sol tərəfinə düşsün.
Ona görə də sol tərəfdən düymələnən don və ya kaftan (uzunətəkli qədim kəndli paltarı) gəzinti zamanı küləyin paltarın altına keçməsinin qarşısını alırdı.
Demək olar ki, ən qeyri-adi nəzəriyyə Napoleon Bonopartın şəxsiyyəti ilə bağlıdır.
The Atlantic niki ilə çıxış edən internet-istifadəçisi yazıb ki, fransız imperatoru və sərkərdəsinin əlini köynəyinin düymələri arasına salmaq vərdişi olub, qadınların onun sevimli pozasını təkrarlaması guya onun xətrinə dəyirmiş.
Ona görə də o, qadın köynəklərində düymələrin əks tərəfdə tikilməsi üçün fərman verib ki, onu ələ salmasınlar.
Lakin sosial şəbəkələrdə yeni nəzəriyyələrə də rast gəlmək olar.
Məsələn, bəziləri hesab edir ki, düymələrin yerləşməsində olan fərq emansipasiyanın (qadın azadlığının) çiçəklənməsi, yəni qadınların dəbdəbəli ətəklər və sıx korsetlər əvəzinə şalvar və kişi geyimlərindən götürülmüş digər elemetlərdən ibarət paltar geyinməyə başlayan vaxtdan meydana çıxıb. Güman edilir ki, məhz həmin vaxt istehsalçılar qadın modellərinə düymələri sol tərəfdən tikməyə qərar verdilər, çünki belə paltarın biçimi və parçası da fərqli idi.
Elizabeth & Clarke qadın paltarı brendinin banisi Melani Mur çox məntiqi görünən başqa nəzəriyyədən danışıb: "XIII əsrdə düymələri ixtira edəndə bütün yeni texnologiyalar kimi onlar çox baha idi. Zəngin qadınlar o zamanlarda müstəqil olaraq geyinmirdilər, onları qulluqçuları bəzəyirdi. Və insanların əksəriyyəti sağ əlli olduğundan düymələrin sol tərəfdə yerləşməsi qarşıdakı adama donu düymələməyi asanlaşdırırdı".
Nəyə görə belə olaraq qalır?
O zamandan yüz illər keşib, insanlar müstəqil geyinməyə öyrəşiblər, atları avtomobillər əvəz edib, düymələr isə nadir əşya hesab edilmir, amma kişi və qadın köynəkləri bu gün də fərqlənir.
Bəs buna səbəb nədir?
Sosial şəbəkələrdə bunu izah edən bir neçə sekslə bağlı və şovinist nəzəriyyəyə rast gəlmək olar. Məsələn, XIX əsrdə seksologiyanın bir elmi predmet kimi yaranmasının əsasını qoyanlardan olan ingilis həkimi Hevlok Ellis düymələr haqqında nəzəriyyədən istifadə edərək sübut etməyə çalışıb ki, qadınlar təbiətcə öz hərəki qabiliyyətlərinə görə kişilərdən geri qalır, çünki kişilər özləri geyinə bilir, amma qadınlara geyinməsi üçün kömək lazımdır.
Bu gün düymələrin paltarda yerləməsində olan fərq keçmişin qalığı və mənasız ənənədən başqa bir şey deyil.
Məsələn, bu gün populyar paltar olan "uniseks" formatında düymələri "kişi tərəfdə" tikirlər, çünki bu, istənilən cins istehlakçılar üçün daha rahat hesab edilir.