Elçin Rəşid: “Görünən məqsəd müəllimlərin vaxtını əlindən alıb onların başqa yerdə dərs deməsinə mane olmaqdır”

“Müəllimi yorub əldən salmaq ölkədə təhsilin kəmiyyətini də, keyfiyyətini də salacaq”

Tanınmış iqtisadçı Elçin Rəşid öz “Facebook” səhifəsində təhsil naziri Emin Əmrullayevin müəllimlərin iş saatları ilə bağlı irəli sürdüyü təklifə münasibət bildirərək kəskin tənqidlər səsləndirib.

İqtisadçı paylaşımına satirik bir misalla başlayıb: “Çoban oğlunu elm dalınca Bakıya göndərir, oğlan 20 ildən sonra qayıdıb atasına deyir ki, qoyunları saymağın yeni üsulunu kəşf edib: ayaqlarını sayıb 4-ə bölmək”.

E. Rəşidin sözlərinə görə, təhsil nazirinin də hazırkı yanaşması eyni şəkildə mahiyyətsiz və qeyri-rasionaldır:m“Nazir çarəsiz şəkildə bir işə əl atıb: əmək haqqını müəllimə dərs saatlarına görə deyil, məktəbin ərazisində göründüyü müddətə görə vermək istəyir”.

O bildirib ki, nazir bu təklifə “islahat” adı versə də, əslində nəyə nail olmaq istədiyini bilmir və bunu islahat proqramı kimi təqdim etməsi yalnız mərkəzi nazirliklərin zəif iqtisadi potensialından xəbər verir.

“Təəssüf ki, mərkəzi nazirliklərimizin də iqtisadi potensialı çox aşağıdır və bunu islahat proqramı adı altında “yeyirlər””, – deyə o vurğulayıb.

E. Rəşid qeyd edib ki, əgər bir nazir dəyişiklik təklif edirsə, ilk növbədə bunun təhsilin kəmiyyətinə və ya keyfiyyətinə hansı formada fayda verməsini əsaslandırmalıdır:

“1. Təhsilin kəmiyyətinə və ya keyfiyyətinə təsirini izah etməlidir;

2. Mümkün riskləri və zərərləri göstərməlidir: pilot mərhələləri keçirmək, riskləri praktikada öyrənmək, nəticələri bölüşmək və risklərə qarşı tədbirləri açıqlamaq lazımdır;

3. Təklifin sahənin strateji xətti ilə əlaqəsini nümayiş etdirməlidir (hazırkı vəziyyətdə belə əlaqə yoxdur);

4. Deməlidir ki, hansı parametrlər üzrə davamlı monitorinq və məsələn, 2 ildən və 5 ildən sonra qiymətləndirmə aparacaq. O qiymətləndirmə hansı suallara cavab verəcək;

5. Nəticəyönümlü maliyyələşməyə (NYM) töhfəsini qeyd etməlidir. Elm və Təhsil Nazirliyi (ETN) yeri gəlmişkən, NYM üçün pilot nazirlik seçilib;

6. Büdcəyə təsirini qeyd etməlidir: bu avantüra nə qədər pul “yeyəcək”?”.

İqtisadçı vurğulayıb ki, nazir bunların heç birini açıqlamır, çünki bilmir: “Yox, o bunları demir, çünki bilmir. ‘Təhsil onsuz da dibə gedir, bir eksperiment edək, nə olar-olar’ yanaşmasıdır. O isə heç bilmir ki, o qədər müəllim məktəbdə harada oturub gözləyəcək.”

E. Rəşidin sözlərinə görə, müəllimlərə əlavə öhdəlik qoymaq lazımdırsa, bunu dərs saatlarına proporsional şəkildə etmək və ödənişi də dərs saatları üzərindən aparmaq daha şəffafdır: “Bir saata verilən əmək haqqını artır. Qoyunların ayağını sayıb 4-ə bölmə...”

O bildirib ki, nazir müəllimin boş vaxtını məktəbdə necə keçirəcəyini də izah etmir: “Valideynlərlə söhbət edəcək, şagirdlərlə söhbət edəcək – bu nağıldır. Bu söhbətlərin qalan iş saatına uyğunluğu nə hesablanıb, nə izlənməsi mümkündür. Tamamilə qeyri-şəffafdır, korrupsiyogendir”.

İqtisadçı daha sonra təklifin real təsirlərini sadalayıb:

“1. Resursun buxovlanması səbəbindən kiçilən təhsil sektoru və azalan ÜDM;

2. Büdcəyə əlavə xərc;

3. Bu xərcin də görülən işə görə və verdiyi nəticəyə görə deyil, müəllimin keçirdiyi saata görə paylanması;

4. Təhsilə zərər: müəllim təhsildə resursdur. Onu məktəbdə boş saxlamaq, yorub əldən salmaq ölkədə təhsilin kəmiyyətini də, keyfiyyətini də salacaq;

Haşiyə:

Görünən odur ki, məqsəd də budur: müəllimlərin vaxtlarını əlindən alıb onların başqa yerdə təhsil vermələrinə əngəl yaratmaq.

Nazir özü deməsə də, ona yaxın media məqsədin bu olduğunu “ağzından qaçırır”. Yəni, dövlətdən əlavə pul alıb, onu təhsili və təhsil resursunu boğmağa xərcləyəcək.

“5. Biri çox işləyib az pul alacaq, digəri tərsinə. Motivasiya nəzəriyyələri ilə tanış olanlar bilir ki, bu, sistem daxilində motivasiyanı dağıdan ən güclü amildir. Yəni təhsilin keyfiyyəti bir də bundan zərər görəcək;

6. Korrupsiya: direktorlar nəzarət edəcək və müəllimin boş oturmasına görə dövlətdən alınan pulu müəllimlə böləcək;

7. Güc asimmetriyası – direktorun müəllimlər üzərində (təhsilin keyfiyyətinə aid olmayan) balanssız səlahiyyəti... Müəllim biləcək ki, o, gördüyü işin keyfiyyətinə görə deyil, direktorla nə dərəcədə əlbir olmasına görə qiymətləndirilir, əmək haqqı alır, boş vaxt qazanır və ümumiyyətlə iş yerini qoruya bilir. Bu özü təhsilin keyfiyyətinə ayrılıqda daha bir mənfi təsir edəcək;

8. Güc asimmetriyası – nazirin direktorlar üzərində... Bu da yuxarıda deyilənə uyğun olaraq, məktəbin (təhsilin) keyfiyyətini salacaq;

9. Nəticəyönümlü maliyyələşmə (NYM) prinsipinə xəyanət.

NYM tətbiq olunanda bütün şöbələr, işçilər buna səfərbər olunmalıdır və mümkün olduqca eyni prinsiplə çalışmalıdır”.

E. Rəşid NYM məsələsinə ayrıca toxunaraq xatırladıb ki, ETN bu sistem üçün seçilmiş 3 nazirlikdən biridir. Onun sözlərinə görə, 2020-ci ildə NYM planlaşdırılarkən Maliyyə Nazirliyi ilə keçirilən görüşdə ETN bir dənə də olsun düzgün nəticəyönümlü büdcə maddəsi təqdim edə bilməyib. Təqdim olunan yeganə “nəticə” – beynəlxalq tədbirdə 10 əməkdaşın iştirakı olub.

“Maliyyə Nazirliyi izah etməyə çalışsa da nəticə verməyib. 2023-cü ildə keçirilən növbəti görüşdə də bəlli olub ki, ETN hələ də nəticənin nə olduğunu anlamır və fəaliyyətlərini nəticə adı ilə təqdim edir”, - deyə o qeyd edib.

Rasim Əliyev