Rusiya Xankəndinə görə narahatdır? -
Azərbaycan böyük ZƏFƏRin astanasında
Əslində nə Qərb, nə də Rusiya Minsk Qrupu formatının dağılmasında, tarixin yaddaşına köçməsində maraqlıdır. Ancaq bununla belə Ermənistanın təslimçilik sənədi hesab edilən 10 noyabr üçtərəfli bəyanatının üzərindən keçən il yarım ərzində Azərbaycanın apardığı düşünülmüş, nəcib siyasət öz nəticəsini verməyə başlayıb.
Belə anlaşılır ki, rəsmi Bakı müharibədən sonra ilk hədəf kimi sülh yolunda ona mane olacaq hədəfləri dəf etmək tapşırığı qoydu. Bu qənaətə son hadisələri təhlil edərkən gəlmək mümkündür. Görürük ki, Azərbaycan 10 noyabr 2020-ci il, 11 yanvar 2021-ci il və 26 noyabr Soçi görüşlərində Moskvaya şans verdi ki, Ermənistana üzərinə götürdüyü öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün lazımı təzyiqi göstərsinlər. Çünki Bakı anlayırdı ki, Ermənistan ya havadarlarının əmrinə uyğun addım atacaq, ya da müharibə, güc amili ön plana çıxmalıdır.
Ona görə ki, İrəvan xoşluqla öhdəlikləri ilə bağlı bir addım da olsun atmayacaqdı. Lakin Moskva bu şansları lazımı qədər dəyərləndirməyincə Azərbaycan dövləti "B" variantını işə saldı. Öncə dekabrın 16-da Ermənistanın indiki rəhbərliyinin də böyük həvəslə can atmağa çalışdığı Qərbin siyasət paytaxtı sayılan Brüsseldə üçtərəfli və ikitərəfli formatda görüş təklifinə dərhal razılıq verdi. Bu, Rusiyaya papağını qarşısına qoyub düşünmək üçün ilk mesaj idi. Bu görüş müsbət siqnalları ilə yadda qaldı.
Belə ki, Rusiyanın vasitəçiliyi ilə keçirilən görüşlərdə Zəngəzur dəhlizi məsələsində inadından əl çəkmədən Azərbaycanın qərb rayonlarından başlayaraq Zəngəzurdan keçməklə Naxçıvana birləşəcək kommunikasiyanın yalnız avtomobil yolunun mümkünlüyünü hər dəfə önümüzə qoyaraq bu tip manipulyasiyalarla vaxt qazanan Paşinyan Brüssel görüşünün ilk raundaca dəmiryolu xəttinin də çəkilməsi məsələsinə razılığını ifadə etmiş oldu.
Beləcə, əgər Avropa İttifaqı Cənubi Qafqazın açar dövləti olan Azərbaycana "Rusiyanın 1 ildən çoxdur edə bilmədiyini biz bir gündə etdik, gördün" deyərək, Bakının Qərblə bu istiqamətdə təmaslarını artırmaq istəyini gizlətməməklə divident qazandısa, digər yandan rəsmi Bakı üçün də Moskvanın qarşısına "Sənin silsilə görüşlərdə həll edə bilmədiyin məsələni Avropa İttifaqı bir gündə yoluna qoydu" mesajı ilə çıxmaq çansı qazandırdı. Burada qazanan şübhəsiz ki, Bakı oldu. Beləcə, Cənubi Qafqazda iki fərqlıi qütb arasında mövqe savaşı daha da qızışmış oldu ki, onun qalibi də ancaq Azərbaycanı narahat edən məsələnin həllində verəcəyi töhfəyə əsasən müəyyənləşəcəkdi.
Bunun ardınca Azərbaycanın fevralın 22-də Rusiya ilə Moskva Bəyannaməsi imzalaması münasibətləri müttəfiqlik səviyyəsinə qaldırmaq istiqamətində Bakı adından olduqca önəmli bir manevr idi. Bundan cəmi bir gün sonra Rusiyanın Ukrayna ilə müharibəyə başının qarışması Bakının əlini-qolunu yanına sallayıb gözləməsi anlamına gəlmirdi. Azərbaycan müxtəlif diplomatik kanallar vasitəsilə qısa zamanda Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalamaq üçün 5 maddəlik təkliflər paketini İrəvana təqdim etdi ki, burada hər şeyin beynəxlaq hüquq normalarına uyğun olduğunu Brüssel görüşünün ikinci raundunda Şura prezidenti Şarl Mişelin səsləndirdiyi Bəyanatdan da aydın sezildi.
Bu görüş də rəsmi Bakının istədiyi məcrada inkişaf etdi. "Minsk Qrupu", "Dağlıq Qarabağ", "Artsax", "status" kimi terminlərin Brüsseldə konteksə əlavə edilməməsi Avropa İttifaqının Minsk formatını daha layqli şəkildə əvəzləmək niyyətindən xəbər verdi. Ermənistan və Azərbaycan dövlət başçıları arasında gəlinən razılıqlar - sərhədlərin delimitasiyası üçün nümayəndə heyətlərinin bu ayın sonuna kimi hazırlanıb işlərə başlaması, sülh sazişi istiqamətində təmasların inkişafı Rusiyanı narahat edən məqam idi. Daha konkret desək, Brüssel görüşündə Avropanın vasitəçiliyi ilə real nəticələrin əldə edilməsi Kreml üçün arzuolunmaz nəticə idi.
Misnk Qrupunun artıq dağıldığını elan edən Rusiya XİN rəhbəri Sergey Lavrovun açıqlamasından da sezildi ki, Qərbin Moskvanı Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin tənzimlənməsi prosesindən kənarlaşdırılması, Cənubi Qafqazın orbitindən çıxmamaq üçün Rusiyanın yeni bir addıma ehtiyac var.
Elə bu səbəbdən də qısa zamanda Rusiya Azərbaycan və Ermənistan münasibətlərinin normallaşması üzrə xüsusi nümayəndə təyin etdiyini açıqladı. Minsk qrupunda Rusiyadan olan sonuncu həmsədr İqor Xovayevin bundan sonra xüsusi nümayəndə kimi sülh müqaviləsinin hazırlanmasına və münasibətlərin normallaşmasına dəstək verəcəyi bəyan edildi. Bununla da Bakı istər Qərbi, istərsə də Rusiyanı 30 il süründürməçilik, "turizm siyasəti" ilə məşğul olan, Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində bir daşı-daş üstə qoymayan Misnk Qrupu formatını öz əlləri ilə dağıtmalarına məcbur etdi.
Belə aydın oldu ki, Rusiya bu dəfə gecikmək istəmir. Moskva Bakı və İrəvan arasında yaradılan "ikitərəfli format"ı da qəbul edir kimi görünür, xüsusi nümayəndə ilə "prosesə köməklik göstərəcəklər" təəssüratı yaradaraq proseslərdən kənarda qalmaq istəmir, bu xəmirdə mənim də suyum var demək istəyir. Bu, ondan xəbər verir ki, Rusiya Bakı ilə İrəvan arasında yaradılan "ikitərəfli format"ı yaxından izləyir və sülh sazişinin həlli istiqamətində önəmli təmasların başladığını anlayır.
Nəticədə, Rusiya öncə Brüsseldən bu "ikitərəfli format"ı təhvil almağı hədəfləyə bilər. Ardınca isə rəsmi Moskva xüsusi nümayəndəsi ilə prosesə müdaxil edərək, Azərbaycanla Ermənistan arasında mövcud gərginliyin Kreml moderatorluğunda yarımçıq həllinə də nail olmaq məqsədi güdə bilər.
Amma Azərbaycanla Ermənistan arasında yekun sülh müqaviləsinin imzalanmasına indən belə heç bir qüvvə, heç bir dövlət mane ola bilməyəcək.
SƏBƏBLƏR:
Buna misal olaraq "Vətəndaş müqaviləsi" fraksiyasının deputatı Hovik Ağazaryanın son açıqlamasına diqqət yetirək: "İndi mənim hörmətsiz müxalifətçi həmkarlarım nə deyirlər? Deyirlər ki, bizim Qarabağla bağlı mövqeyimiz onlar üçün qəbuledilməzdir, onların fərqli baxışı var. Qoy öz baxışları ilə gəlsinlər. Qarabağın "müstəqilliyinin tanınması" məsələsini qaldırın, bu, Azərbaycana müharibə elan etmək və ya hərbi əməliyyatları bərpa etmək deməkdir, müəyyən mənada görünən dəstək toplayın, bu məsələni qaldırın, biz seçkiyə gedəcəyik, biz öz proqramımızla, siz də öz proqramınızla. Proqramımız nədir? Bizim Azərbaycanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı problemimiz yoxdur". Göründüyü kimi Ermənistanda Azərbaycanın tərkib hissəsi olan Qarabağla bağlı siyasi ritorika ciddi şəkildə korroziyaya uğramağa başlayıb. Belə aydın olur ki, son Brüssel görüşü bu mənada Bakının silahı oldu. Azərbaycan Prezidenti Qərbi inandırdı, Ermənistan baş nazirini də başa saldı ki, sülhdən qaçmağa cəhdin bizə qarşı müharibə elan etmək deməkdir.
ABŞ Dövlət Departamentinin son bəyanatını Arutunyan və dəstəsini separatçı adlandırmasını isə Bakının məqsədinə istənilən yolla nail olmasına verilən növbəti dəstək mesajı da adlandırmaq olar. Artıq deyəsən bir məsələ Bakıdan da, İrəvandan da eyni görünməyə başlayıb: Beynəlxalq aləm erməni silahlıları ilə bağlı Bakıya istədiyi addımları atmağa yaşıl işıq yandırmaqdadır.
Odur ki, Ermənistan rəhbərliyi ən düzgün variant kimi tez bir zamanda Bakının təqdim etdiyi sülh təklifi istiqamətində lazımı qərarlar almağa tələsmələdir. Azərbaycan bunu regionda növbəti müharibəni arzulamayan bir dövlət kimi istəyir.
Təhməz Əsədov