“Putin anlayır ki, onun ordusu qalib gələ bilməz”

Ukraynanın “Qlavred.info” saytına verdiyi müsahibədə rusiyalı siyasi texnoloq, 2008-2010-ci illərdə Vladmir Putinin çıxışlarının mətnini yazan Abbas Qalyamov “Vaqner”özəl hərbi qrupunun başçısı Yevgeni Priqojinin məqaləsindən, Rusiyanın Ukrayna əleyhinə apardığı müharibədən, Putinin işğal olunmuş ərazilərə səfərindən danışıb. Politoloq həmçinin Putinin mövcud siyasi vəziyyətini dəyərləndirib və Krımın Ukrayna tərəfindən azad edilməsindən sonra Kreml rejiminin nə üçün çökəcəyini izah edib.

Hurriyyet.az həmin müsahibəni təqdim edir:

- Bir müddət öncə “Vaqner” özəl hərbi qrupunun başçısı Yevgeni Priqojin öz məqaləsində bəyan edib ki, Rusiya üçün “ideal variant” Ukrayanya qarşı müharibəyə son qoyub, zəbt edilmiş ərazilərdə möhkəmlənməkdir. Siz necə hesab edirsiniz, Moskva bununla hansı siqnalı göndərir? Kreml bütün gücü ilə müharibəni dondurmağamı çalışacaq?

- Mən hesab etmirəm ki, Priqojinin sözləri Moskvanın siqnalıdır. İndi o, Kremlin siqnalını translyasiya edəcək səviyyədəki fiqur deyil. Priqojin keçən ilin payızında və bu ilki qışın ilk aylarında “at belindəydi”. Çünki Moskva Surovikini öz qoşunlarının komandanı təyin etmişdi, Priqojin isə onunla ümumi dil tapa bilmişdi. Həmin vaxt həqiqətən də onu ciddi siyasi fiqur saymaq olardı, amma o vaxtdan indiyədək Priqojin ciddi şəkildə “büzüşüb”.

Bu günün Priqojini ilə o vaxtkı Priqojin iki fərqli adamlardır. Priqojin hələ qışda zəifləməyə başlamışdı, onu artıq türməyə buraxmırdılar. Surovikinin səlahiyyətlərini azaltdılar, yerinə isə Gerasimovu təyin etdilər. Priqojin və priqojinçilər Gerasimovu hər çür təhqir edirdilər. Elə məhz bundan sonra “Vaqner” qrupunun mərmi aclığı başladı. Qalmaqalların ardından Priqojinin Kreml KİV-lərinə çıxışı xeyli məhdudlaşdırıldı. Priqojin xüsusi rabitə əlaqəsinin kəsildiyindən şikayətlənirdi, onun Kremlə buraxılış vərəqəsi ləğv edildi, zənglərinə isə cavab verən olmadı. İndi Priqojin öz əvvəlki marjinal siyasi statusuna geri dönür. Onun bəyanatı çox güman ki, müstəqil təşəbbüsdür. Priqojin öz zəifələməyini kompensasiya etməyə cəhd göstərir. O, tam olaraq marjinal səviyyəyə yuvarlanmamqdan ötrü siyasi dəstəyə ehtiyac duyur.

Priqojin artıq yüksək hakimiyyət kabinetləri vasitəsi ilə hərəkət etmək iqtidarında deyil, ona görə də ictimai rəy üçün işləyir. Hər halda onun zəif də olsa media resursu var, onlar sosial şəbəkələrdəki trollar ordusu və müəyyən miqdarda “yemlənmiş” jurnalistlərdir ki, ictimai fikrin formalaşdırılmasına xidmət göstərirlər. Bütün olanları nəzərə alıb deyə bilərəm ki, onun məqaləsi öz siyasi mövqeyinin gücləndirilməsi cəhdindən başqa bir şey deyil. Burda Kremlin siqnalını görmürəm. Siqnal vermək üçün Kremlin başqa imkanları var.

Yaddan çıxarmayaq ki, Priqojin Rusiya Federasiyası Prezident Administrasiyası ilə mübahisə etməyə də girişmişdi. Keçən payızın sonunda Priqojinə elə gəlirdi ki, böyük qüdrət sahibidir. O, kobud və açıq şəkildə Prezident Administrasiyasının üstünə “çımxırmışdı” və bildirmişdi ki, orada Xodorkovskinin və ABŞ Dövlət Departamentinin çoxlu tərəfdarları var və onlar Rusiyanı məhvə aparmaq istəyirlər.

Priqojin siyasətdə yeni dayaq axtarmaq üçün məqalə yazıb. Onun siyasi təcrübəsi yoxdur, əlindəki jurnalistlərin işi isə keyfiyyətsizdir. Məqalə çox maraqlı təəssürat yaradır, tanış olmayanlara onu diqqətlə oxumağı tövsiyə edirəm. Məndə elə hiss var ki, bu, sanki bir neçə nəfərin yazdığı məktubdur. Çünki orada xeyli daxili ziddiyyətlər var ki, ümumi nəticədə əlaqəsiz bir mətn meydana çıxır.

Məsələn, Priqojinin məqaləsində Baxmutu möhkəm saxlayan Ukrayna ordusunun və Zelenskinin fəaliyyəti müzakirə olunur, yazırlar ki, bu şəhərin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Sual olunur, əgər elədirsə, onda sizin özünüz niyə Baxmuta hücum edirsiniz? Baxmut uğrunda döyüşlərdə hər iki tərəf itki verir. Həm də ki, hücum edən tərəfin itkiləri daha artıqdır. Əgər Baxmutun heç bir dəyəri yoxdursa, axı, niyə oradan əl çəkmirsiniz? Həmin mətndə uzlaşmayan çox şey var.

Düşünürəm ki, Priqojin öz mirzələrinə hər hansı strateji məqalə yazmağı tapşırıb və burada özünü cinayətkar ünsür kimi yox, hərbi strateq və siyasi mütəfəkkir kimi görmək istəyib. Priqojin özünün Platon oduğunu göstərmək istəyib. O, öz imicini düzəltmək fikrindədir, lakin müəllifin yazı üslubu və onun cinayətkar çöhrəsinin məqalədəkı izləri hər şeyi büruzə verir. Yəqin ki, Priqojin tapşırıq verib və onun üçün mətn yazıblar. Sonra özü masa arxasına keçib və düzəliş aparıb.

O ki qaldı Priqojinin sülh tezislərinə, düşünürəm ki, bu, populizmdir və o, insanların xoşuna gəlmək istəyir. Rusiyada getdikcə çaşqınlıq artır, sülh çağırışları isə güclənir. Hətta qatı vətənpərvərlərə də çatır ki, qalib gəlmək mümükün olmayacaq. Uzun müddət elan etdikləri qış hücumu onunla yekunlaşdı ki, Rusiya ordusu hətta Baxmutu tuta bilmədi.

İndi hamı vəziyyəti aydın görməyə başlayır, sülh istəkləri artır və bunu Priqojin də hiss edir. O, ictimai fikirdə hansısa dayaq axtarır, çünki artıq inzibati resursu özünə qarşı çevirib. Elə ona görə də belə bir mövqe nümayiş etdirmək qərarına gəlib.

Bu tezislər ziddiyyətlərlə doludur. Priqojin bir təfədən sülh elan olunmasından danışır, digər tərəfdən isə söyləyir ki, ələ keçirilmiş torpaqları saxlmaq lazımdır, yoxsa, ukraynalılar o əraziləri gəlib alacaqlar. O, hərbi aspektdən fikir yürüdərkən etiraf edir ki, Ukrayna ordusu hücuma keçib öz torpaqlarının bir hissəsini ala bilər.

Priqojin necə sülhə razılaşa bilər? Ukraynalılar deyir ki, Ukrayna öz torpaqlarının hamısını işğaldan azad etməyənə kimi döyüşəcək. Ümumiyyətlə, mən Priqojinin məqaləsinə böyük əhəmiyyət verməzdim. Mənim baxışıma görə bu, populist bir cəhddir, özü də çox keyfiyyətsiz cəhddir.

- Sizcə, Putin nə üçün bu yaxınlarda işğal olunmuş ərazilərə getmişdi?

- Putinə fəallıq göstərmək lazımdır, çünki Rusiya cəmiyyəti bunu görmək istəyir. Ali Baş Komandanın ordusu müharibədə döyüşdüyü bir vaxtda o, həmişə bunkerdə otura bilməz. Putin ictimai şüurun qədim dövrlərə gedib çıxan ən köhnə qatlarına təsir etməklə məşğuldur. Emosional səviyyədə cəsarət göstərmək lazmdır. Putin və Zelenski arasındakı fərq nəzərəçarpacaq dərəcədədir. Zelenski nəinki cəbhə xəttinə yaxın yerə, lap alovun içinə - Baxmuta gedib.

- Bu, Rusiyadakı Putin tərəfdarları üçün sadəcə bir jestdirmi?

- Bəli, qorxmadığını, müharibədə iştirak və prosesləri idarə etdiyini göstərməyə cəhd edir. Həm də Putin oraya ordunu ruhlandırmaq üçün getmişdi. Yəqin, Putin özü hiss edib ki, getmək lazımdır, amma ona heç kim deməyib ki, bu səfərin heç bir faydası yoxdur. Onun bu səfəri ictimai düşüncəyə təsir baxımından kiçik bonus sayıla bilər. Amma orduya təsir baxımından işə yaramayacaq.

Putin anlayır ki, onun ordusu əzilmiş haldadır və bu ordu qalib gələ bilməz. Ona görə xüsusi ilə də Ukrayna ordusunun əks-hücumu ərəfəsində qoşunları “ruhlandırmaq” lazımdır. Qeyd edim ki,Putinin səfəri Rusiya ordusuna heç cür kömək etməyəcək. Bu addım yalnız ona loyal olan seçicilər üçün yaxşı mənzərə sayıla bilər.

Düşünmürəm ki, onun bu səfəri ordunun əhval-ruhiyyəsinə ciddi təsir edib. Rusiya qoşunları uğursuzluq və özbaşınalıq kimi nəhəng problemlərlə üzləşiblər. Putin cəbhə bölgəsinə çoxsaylı problemlər fonunda gedib. Biz tarixdən bilirik ki, vaxtilə Çar II Nikolay da zaman-zaman cəbhəyə gedərdi. Amma bu, heç bir səmərə vermirdi.

- Bu gün Rusiyanın siyasi sistemində Putin hansı rolu oynayır? Putin bütün qərarları verən Kreml rejiminin lideridir, yoxsa, idaredici yuxarı elitanın dəstəklədiyi adamdır?

- Rusiya hakim rejimi bir şəxsin üzərində qurulub. Bu rejim bir nəfərin diktaturasıdır. Əlbəttə, müharibə başlayandan bu tərəfə Putinin təsiri zəifləyib. Əgər əvvəllər Putin ilə şərti olaraq ölkədəki ikinci şəxs(və ya qalan elita) arasında cox uzaq məsafə vardısa, indi bu məsafə bir il ərzində xeyli qısalıb. Söz yox ki, o, hələ də bir nömrə olaraq qalır. Ancaq eyni zamanda, artıq Putin öncəki kimi şəksiz lider deyil. Xeyli sayda insanın ona münasibəti dəyişib. Əvvəlki dövrlərdə hətta elita ona qarşı münasibətdə hər hansı şübhə yeri qoya bilməzdi, lakin indi vəziyyət fərqlidir. Prodüser İosif Priqojinlə Fərhad Əhmədovun telefon söhbəti buna bariz nümunədir. Putinin öz əhatəsində olanlar arxada onun barəsində hər şey danışırlar.

- Kremldə parçalanma ssenarisinin baş verməsi mümkündürmü? Bu zaman yuxarı eşolonun bir hissəsi hakimiyyəti ələ keçirir, kütlələri etirazlara səfərbər edir və yeni varis önə sürülür...

- Putin Rusiyanı dalana aparır, müəyyən bir anda rejim üçün hər şey kollapsla bitəcək. Onlar rejimi saxlmaq istəyirlər. Daxildə onlar başa düşürlər ki, rejimin davam etməsi üçün Putin ortadan çıxarılmalı və onun yerinə daha adekvat bir xələf irəli sürülməlidir. Bu, inqilabi ssenaridən qaçmaq üçün yeganə imkandır. Kim inqilab istəmirsə, islahata getməlidir. Hələ vaxtilə çar II Aleksandr demişdi: ”Təhkimçilik hüququnun yuxarıdan ləğv olunması, onun aşağılardan ləğv ediləcəyini gözləməkdən daha yaxşıdır”.

Rusiya məhz bu məqama yaxınlaşır. Lakin bunun nə zaman baş verəcəyini söyləmək çətindir. Putin hələ ki, qorxur. Putin zəifdir, amma o, itələməklə yıxılacaq səviyyədə zəif deyil.

- Elitanın parçalanmasının reallaşması ssenarisinə kim gedə bilər? Müdafiə Nazirliyi, DİN, oliqarxlarla birlikdə digər oyunçularmı?

- Adətən bu ssenarilər yuxarılardakı bir neçə adamın müştərək səyləri ilə reallaşır. Bürokratiyanın dili ilə desək, Putinin devrilməsi ilə bağlı idarələrarası qrup olmalıdır. Buraya hərbi strukturların, xüsusi xidmət orqanlarının nümyəndələri və mülki şəxslər daxil olmalıdır.

- Siz öncəki müsahibələrinizdə demisiniz ki, Mevdvedev Putinin varisi ola bilər...

- Mən inanmıram ki, Medvedev belə bir vəziyyətdə Putinin əleyhinə oynasın. Dediyim kimi, qışda Medvedevin Putinin varisi olmaq üçün böyük şansı vardı. Belə bir təsəvvür yaradılırdı ki, Putin bu istiqamətdə işləyir. Putin Medvedevi Hərbi Sənaye Komissiyası sədrinin birinci müavini təyin etməklə onun mövqeyini gücləndirmişdi. Putin Medvedevə de-fakto alternativ hökumət yaratmağa imkan vermişdi. Amma bütün bunların hamısı qışda baş vermişdi. Artıq mart ayının əvvəlindən indiyədək Medvedevin Hərbi Sənaye Komissiyasına nəzarət etməsi barədə təsdiqləyici fakt yoxdur. Ola bilər ki, Putin Medvedevi öz varisi etmək ssenarisini qapayıb. Bəlkə də, Putinin bu addımı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin qərarı ilə bağlıdır.

Əgər əvvəlcə Putin hakimiyyət tranzitinin və təhlükəsiz pensiyanın təmin olunmasıyla bağlı varisin irəli sürülməsi ssenarisinə ümid bəsləyirdisə, indi artıq cinayət tərkibi ilə təqib edilən şəxsə çevrilib.

Belə bir vəziyyətdə Putinin sonadək hakimiyyətdən bərk yapışması lazımdır və ona görə də Medvedev variantı təxirə salınıb. Həm də Putin görüb ki, Medvedev bu işə yaramır. Bir daha qeyd edirəm, Medvedev Putinin varisi olmağa iddialıydı, ancaq onun Putini devirmək qərarına gəlməsindən söhbət gedə bilməz. Medvedev çətin ki, nə zamansa buna cəsarət edəcək.

- Rusiyada hakimiyyət dəyişikliyi ssenarisini necə görürsünüz?

- Müxtəlif ssenarilər ola bilər. Putinin hakimiyyəti varisə ötürməsindən tutmuş, inqilaba, hərbi çevrilişə və Kreml rəhbərinin fiziki məhvinə qədər müxtəlif ssenarilər ola bilər. Heç nəyi istisna etmək olmaz. Rusiya bifurkasiya nöqtəsindədir, şar istənilən tərəfə diyirlənib gedə bilər. Ölkə hədsiz dərəcədə dayanqsız haldadır.

Əlbəttə, hər hansı ssenarinin reallaşması əhəmiyyətli dərəcədə müharibənin nəticəsindən asılıdır. Amma Putinin qərarından da çox şey asılıdır. Məsələn, əgər Putinin varis irəli sürüb Prezident seçkilərinə getməsi bir hadisədirsə, varisdən imtina edərək, özünün seçkilərdə iştirak etməsi başqa bir hadisədir. Hələ üstəlik seçkiyə getməklə yanaşı, Konstitutsyanın dəyişdirilməsi ilə bağlı referendum keçirməsi də baş verə bilər. Hansı qərarın alınacağını proqnozlaşdırmaq çətindir.

Putin Rusiyada bir nömrəli oyunçu olaraq qalır. Onun necə fəaliyyət göstərəcəyi aydın deyil. Bəli, Putin zəifləyir, amma buna baxmayaraq, birinci yerdə dayanır. Onun beyninin içinə girə bilməzsən. Ancaq Putinin vurnuxduğu açıq bilinir. Sistem içərisindəki Surovikin, Gerasimov, Priqojin, Medvedev, Mişustin kimi simaların mövqelərinin dövri olaraq dəyişməsi bunun təzahürüdür.

- Ukraynanın müharibədə qarşısına qoyduğu əsas məqsəd Krımın geri alınmasıdır. Siz necə düşünürsünüz, yarımadanın itirilməsi Rusiya hakimiyyətinin çöküşünə təkan verəcəkmi? Və ya rejim hətta belə bir məğlubiyyətdən sonra da duruş gətirə bilərmi?

- Ukrayna Krımı qaytardıqdan sonra Putinin hakimiyyəti saxlaması hədsiz dərəcədə çətinləşəcək. Məğlubiyyət açıq-aydın və sarsıdıcı olacaq. Hamı Akelanın ovunu tuta bilmədiyini görəcək. Akela şikarını əldən buraxanda, dünənki ardıcılları onu parçalayırlar.

Hazırda Putinin zəifləməsi hələ hamı üçün aydın deyil. Müharibə Rusiya üçün uğurlu getmir, amma hələ ki, sarsıdıcı məğlubiyyət də yoxdur. ”Moskva” kreyserinin batırılması ilə Xersonun itirilməsi kimi hadisələri taktiki uğusuzluq adlandırmaq olar. Lakin Krımın itirilməsi artıq sarsıdıcı məğlubiyyət deməkdir. Belədə hakimiyyəti saxlamaq çox müşkül olacaq. Mən Putinin belə bir vəziyyətdə hakimiyyəti müvəqqəti də olsa saxlaya biləcəyi ssenarisini istisna etmirəm. Ancaq elitanın və seçicilərin gözündə Putinin hakimiyyəti hörmətdən düşəcək. Bununla da Putin heç kimə çevriləcək və olub qalan bütün nüfuzunu itirəcək.