.png)
.png)
İmran Xanın YENİ PLANI:
Hüseyn Cavidə görə qəzəbə tuş gələn Xalq artisti -
Xan Şuşinski haqqında ŞOK FAKTLAR
Hüseyn Cavidə görə qəzəbə tuş gələn Xalq artisti Xan Şuşinski haqqında
Globall.az Kulis.az-a istinadən xanəndə haqqında maraqlı faktları təqdim edir.
Xan Şuşinski (İsfəndiyar Aslan oğlu Cavanşir) 1901-ci il avqust ayının 20-də Şuşa şəhərində, Qarabağ xanlığının banisi Pənahəli Xanın nəvəsi, İbrahim Xəlil Xanın oğlu Məhəmməd Həsən ağa Cavanşirin nəticəsi Aslan ağa Cavanşirin ailəsində ilk övlad kimi dünyaya gəlib. Anası Bəyimxanım da Cavanşirlər sülaləsinin bir qolu olan Pənahəli xanın üçüncü oğlu Talıbxan ağanın törəməsi, Behbud bəyin nəvəsi, Murad bəyin qızı olub.
***
Ətra
1918-ci ilin yazında Ağdamın Novruzlu kəndində, Qarabağın tərəqqipərvər ziyalılarının, şair və nasirlərinin, eləcə də məşhur sənət adamlarının dəvət aldığı mötəbər bir məclis qurulub. Həmin məclisə Segah İslam gənc şagirdi İsfəndiyarla birlikdə gəlib. İslam Abdullayev pəncərənin önündə o dövr üçün yenilik sayılan qrammofon cihazını görüb. Qrammfondan Təbrizin məşhur xanəndəsi Əbülhəsən Xanın səsi gəlib. İfa başa çatdıqdan sonra müəllimi üzünü gənc şagirdinə tutaraq, "İsfəndiyar, sən də belə oxuya bilərsənmi?", deyə müraciət edib. İsfəndiyar peşəkar xanəndə tərzində, eynilə Əbülhəsən Xanın oxuduğu kimi "Şahnaz"ı ifa etməyə başlayıb. Divarboyu rəflərdə düzülmüş çini və şüşə qablar xanəndənin səsinə sanki səs verirmiş kimi cingildəyib. Heyrətə gəlmiş qonaqlar bir ağızdan deyiblər: "Əsl Xan elə budur ki..." O gündən sonra İsfəndiyar müəlliminin xeyir-duası ilə Xan Şuşinski ləqəbi ilə oxumağa başlayıb.
***
Xan Şuşinski bir müddət Gəncədə və ətraf bölgələrdə çıxışlar edib. O, Gəncə qiyamından sonra yenidən Qarabağa qayıdaraq Ağdam şəhərində məskunlaşıb.
***
Üzeyir Hacıbəyov Xan Şuşinskinin səsini və yaradıcılığını yüksək qiymətləndirərək onu opera ifaçılığına cəlb etməyə razı sala bilmədiyi üçün hər zaman təəssüf hissi keçirdiyini etiraf edib.
***
Öz yaradıcılığında Hüseyn Cavidin qəzəllərinə geniş yer ayırdığına görə 1937-ci ildə hökumət nümayəndələrinin qəzəbinə tuş gəlib, bir il müddətinə "səsi alınaraq" kütləvi yerlərdə, el şənliklərində və rəsmi tədbirlərdə oxumasına qadağa qoyulub. Bu səbəbdən də Xan 1938-ci ildə Moskva şəhərində keçirilən Azərbaycan Ədəbiyyatı və İncəsənəti ongünlüyünün iştirakçıları siyahısından kənarlaşdırılıb
***
Xan Şuşinski mədəniyyət sahəsində yeganə şəxsdir ki, nümunəvi fəaliyyəti və böyük sənətkarlıq bacarığı nəzərə alınaraq, "Əməkdar artist" adı almadan, 1943-cü ildə birbaşa "Xalq artisti" adı ilə təltif edilib.
***
Xan Şuşinski gənc yaşlarından papiros çəksə də, sonradan Cabbar Qaryağdıoğlunun məsləhəti ilə qəlyan çəkməyə başlayıb və ömrünün sonlarına qədər bu məşğuliyyətindən əl çəkməyib. Sağlığında böyük qəlyan və təsbeh kolleksiyası olsa da, əliaçıq insan olduğundan özünə ən əziz hesab etdiyi əşyasını belə kimdənsə əsirgəməyib.
***
Dövrü mətbuatı izləyər, siyasi tədbirlərdən uzaq olmağa çalışardı. Dəvət olunduğu yerə, o cümlədən işə, konsertlərə heç vaxt gecikməz, xalq arasında olmaqdan, piyada gəzməkdən zövq alardı, adətən, ictimai nəqliyyatdan istifadə edərdi.
***
1924-cü ilin əvvəllərində Nəriman Nərimanov artıq Rusiyada işlədiyi vaxt Azərbaycana qısa müddətli səfərə gəlib. Xan Şuşinskini çağırtdırırlar ki, bəs Nərimanov səni dinləmək istəyir. Xan kiçik musiqiçi dəstəsi ilə Nərimanovun görüşünə gəlib. Nərimanov Xanla görüşəndən sonra üzünü ona tutub, "Ay bəri bax" mahnısı oxumağı sifariş edib. Xan Şuşinski bu mahnının köhnə inqilabçı olan Nərimanov üçün hansı xatirələrlə bağlı olduğunu Cabbar Qaryağdıoğludan eşitmişdi. Belə ki, 1909-cu ildə "Koba" ləqəbli İosif Stalin sürgünə göndərilməzdən əvvəl bir müddət Bakının Bayıl türməsində saxlanılıb. Mütərəqqi fikirli insan olan Cabbar Qaryağdıoğlu da o zaman Bakıda fəaliyyət göstərən inqilabçı dərnəklərin üzvləri ilə əməkdaşlıq edər, öz maddi və mənəvi köməkliyini azadlıq və tərəqqi fədailərindən əsirgəməzdi. Həbsxanada olan yoldaşları ölkədə və eləcə də şəhərdə baş verən son hadisələrdən məlumatlandırmaq və inqilabçıların fəaliyyət planlarını təcridxanadakılara çatdırmaq məqsədilə Cabbar Qaryağdıoğlu musiqiçilərdən ibarət dəstəsi ilə Bayıl həbsxanasının qarşısındakı çayxanada çalıb-oxuyar, həbsxanaya məlumat ötürülməsi məqamında xəbərdarlıq işarəsi kimi ucadan "Pəncərədən daş gəlir, ay bəri bax..." deyər, ardınca isə muğam üstündə qəzəl arası inqilabçıların məlumatını zil səslə, aydın eşidilən tərzdə ifa edərək, həbsxanadakı məhbuslara çatdırırdı.
***
1959-cu ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənəti dekadasının bağlanış konsertində Xan Şuşinskinin qadın həmkarları - Sara Qədimova və Şövkət Ələkbərova ilə birgə Səid Rüstəmovun rəhbərlik etdiyi Azərbaycan xalq çalğı alətləri Orkestrinin müşayiəti ilə "Şikəstə" ifa etmələri nəzərdə tutulsa da, konsertin başlamasına az qalmış həmin ifa üçün ayrılmış vaxt məhdudlaşdırılıb. Səid Rüstəmov Xan Şuşinskini məsləhətə çağırıb və qadın müğənnilərdən birinin ixtisar edilməsini təklif edib. Xan Şuşinski zərif cinsin nümayəndələri olan tərəf müqabilləri arasında seçimdən imtina edərək, "Şikəstə"nin ritmini bir qədər tezləşdirib, arada bəzi çalğı hissələrinin ixtisar olunması hesabına ifaçıların üçünün də oxumasını təmin etməyi təklif edib. Səid Rüstəmov təkliflə razılaşıb və orkestrdən bütün notlar yığışdırılıb, tez bir zamanda partituralar yenidən işlənilib. Xan Şuşinskinin verdiyi uğurlu təklif sayəsində ifa çox möhtəşəm alınıb.
