Mixail Xodorkovski

Son günlər barəsində çox danışılan Putin-Zelenski görüşü ilə bağlı gözləntilər kifayət qədər şişirdilmiş təsir bağışlayır. Artıq bir çoxları bu görüşün tezliklə baş tutacağına böyük şübhə ilə yanaşırlar. Digərləri isə görüşün baş verəcəyi halda belə, bunun tezliklə müharibənin başa çatmasına gətirib çıxaracağına inanmırlar.

Rusiya müxalifətinin liderlərindən sayılan Mixail Xodorkovski Putin-Zelenski görüşünün perspektivi və ümumilikdə Ukrayna ətrafındakı danışıqlarla bağlı maraqlı açıqlamalar verib. 

Rusiyanın vaxtilə ən varlı adamlarından olan Xodorkovski deyib ki, Putinin Alyaskadakı bəzi açıqlamaları onun üçün gözlənilməz olub: “Mənim üçün Trampla görüşdə Putinin Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanəti verilməsilə razılaşdığını deməsi müəyyən dərəcədə gözlənilməz oldu. Ona görə ki, Ukraynaya Budapeşt memorandumu kimi yox, daha ciddi təhlükəsizlik təminatlarının verilməsi bu müharibənin başlanmasına əsas səbəb kimi göstərilən arqumentləri darmadağın edir. Yəni, səbəb Ukraynanın anti-Rusiyaya çevrilməsinə imkan verməmək idi. İndi isə Ukraynaya ciddi təhlükəsizlik təminatlarının verilməsi bu situasiyanı (Ukraynanın anti-Rusiyaya çevrilməsini-red.) praktiki olaraq qaçılmaz edir”.

Xodorkovskinin fikrincə, Putinin Ukraynanın təhlükəsizliyinə Qərbin zəmanət verməsilə barışması onun strateji məğlubiyyətinin göstəricisidir. Çünki bu, Ukraynanın Qərbin təsiri altında suverenliyinin, müstəqilliyinin və anti-Rusiya olmasının tanınmasıdır.

O hesab edir ki, Zelenski ilə Trampın iştirakı olmadan təkbətək görüş Putin üçün heç də uyğun və “xoşagələn” deyil: “Onun üçün üçtərəfli görüş daha arzuolunan olardı. Ancaq belə görünür ki, Putinin nəhayət, bu müharibəni bitirmək motivasiyası yüksəkdir”.

Xodorkovskinin fikrincə, Putinin təkbətək görüşdə Zelenskiyə təzyiq imkanları cəbhədəki vəziyyətə bağlıdır. Bu isə o deməkdir ki, bu imkanlar o qədər də yüksək deyil: “Kreml cəbhədə nə edə bilirsə, onu artıq edir. Bundan artığını edə bilmir, alınmır. Səfərbərlik olmadan alınmayacaq da. Səfərbərlik isə gözlənilmir, hazırlanmır. Bunun üçün alətlər olsa da, səfərbərlik Putin üçün siyasi baxımdan hədsiz dərəcədə təhlükəli və qeyri-məqbuldur. Ən vacibi isə odur ki, Rusiya cəmiyyəti müharibənin getdiyi bu dörd illik dövrdə məhz indi onun bitməsinə daha çox hazırdır… Dinamika aydın görünür. Rusiya cəmiyyəti müharibənin bitməsinə köklənib. Putinin ikinci dəfə Rusiya cəmiyyətini “sındırması” isə problemli məsələdir. Ona görə də məncə, onun müharibəni bitirmək üçün ciddi motivasiyası var”.

Onun fikrincə, Donetsk vilayətinin qalan hissəsinin, oradakı müdafiə xətlərinin Ukrayna üçün əlahiddə əhəmiyyət kəsb etdiyi barədə deyilənlər xeyli şişirdilib və bu ərazilərin hansısa digər Ukrayna torpaqları ilə dəyişdirilməsi heç də mümkünsüz görünmür.

Xodorkovski deyib ki, Rusiyanın güzəştə gedəcəyi məsələlərin məhz “ərazi mübadiləsi” kimi başa düşülməsinin özü doğru deyil. Çünki bu məsələdə ərazi mövzusu heç də birinci yerdə durmur: “Putinə praktiki baxımdan yalnız Krıma gedən dəhliz, ideoloji baxımdan isə yalnız Donbas vacibdir. Onu da qeyd edim ki, bu, Rusiya büdcəsinə ağlasığmaz dərəcədə baha başa gələcək. Hələ onu demirəm ki, bu ərazilərlə birgə Rusiyaya qatılan Ukrayna əhalisi Rusiya cəmiyyətindəki 25 illik “totalitar karantin”dən keçməyib. Bu, Kreml üçün daha bir problem olacaq. Ona görə də ərazi məsələsində hansı mübadilələrin olacağını demək çətindir və düşünmürəm ki, bu, əsas məsələdir. Bizim fikir verməli olduğumuz əsas məsələ tamamilə başqadır. Artıq xeyli vaxtdır ki, Rusiya rəsmi təbliğatının gündəmindən “denasifikasiya” və “demilitarizasiya” anlayışları yoxa çıxıb. Onlar praktiki olaraq yoxdurlar. Düzdür, Rusiya cəmiyyətinin bir hissəsi bu məsələni səsləndirir və bununla bağlı artıq ağlını da itirib. Ancaq rəsmi diskursdan bu mövzu çıxarılıb. Həmçinin, istənilən halda başa düşməliyik ki, Ukraynanın müharibədən sonra anti-Rusiya olması ona verilən təhlükəsizlik zəmanətləri ilə təmin olunacaq. Bu təminatların kənardan verilməsini çətin təsəvvür edirəm. Ağır silahları olmadan Britaniya, Fransa, Almaniya əsgərlərinin bu ərazilərə yerləşdirilməsi ağılsızlıqdır. Onlar orada girov vəziyyətində olacaqlar. Onların ağır silahlarla oraya yeridilməsinə - NATO-nun sərhəddə yerləşdirilməsinə Putinin razılıq verəcəyini isə təsvvür edə bilmirəm. Ona görə də real ciddi təhlükəsizlik təminatı Qərbin dəstəyini alan güclü Ukrayna və onun ordusunun özüdür. Bu isə ilk növbədə Trampla görüşdə deyilən 90 milyard dollarlıq hərbi tədarüklərdir. İkincisi isə ÜDM-in ən azı 8 faizinin hərbi xərclərə yönəldilməsidir”.

Bununla yanaşı, Xodorkovski hesab edir ki, gələcək təhlükəsizliyini özü təmin etməli olan Ukraynanın iqtisadi cəhətdən dirçəlməsi və bərpa olunması çətin olacaq. Çünki gələcək işğal təhlükəsindən sığortalanmaq üçün ölkənin resurslarının və ona edilən yardımların böyük hissəsi məhz müdafiə xərclərinə gedəcək. Həmçinin, xarici investorlar hər an başlaya biləcək yeni müharibə təhlükəsi səbəbindən Ukraynaya böyük yatırımlar etməyə qorxacaqlar. Bu da Ukrayna iqtisadiyyatı üçün böyük problemlər yaradacaq.

Xodorkovski sonda qeyd edib ki, onun fikrincə, Ukraynanın gələcəyi üçün yeganə doğru yol 1940-cı illərdə Rusiyanın işğalına məruz qalmış Finlandiyanın tutduğu yoldur.

Cəlal Məmmədli