Əsirlikdən azad edilən Dmitri Xlyuk: "Kameraya “bəyanat” verdik ki, Rusiya ərazisində olarkən bizə heç bir mənəvi və fiziki təzyiq olmayıb, heç bir şikayət və ya iddiamız yoxdur”

Mülki əsir kimi 3,5 ilə yaxın Rusiya əsirliyində qalan ukraynalı jurnalist, UNIAN-ın əməkdaşı Dmitri Xlyuk 2022-ci ildə rusların mülki ukraynalıları necə qaçıraraq Belarus vasitəsilə Rusiyaya aparmasından, Rusiya həbsxanalarındakı zorakılıq və işgəncələrdən, rusların ukraynalılara qarşı ümumi qorxularından danışıb. Press-fakt Ayna.az-a istinadən jurnalistin müsahibəsini təqdim edir:

- Dmitri, genişmiqyaslı işğalın ilk günlərini xatırlayırsanmı? Hadisələr necə başladı?

- Şəxsən mənim üçün müharibə 2022-ci il fevralın 25-də başladı. Həmin gün bizim Kiyev vilayətinin Kozaroviçi kəndi işğal olundu: rus qoşunları girdi və Kiyevlə əlaqə kəsildi. Rusların Kiyev yaxınlığında çoxlu hərbi texnikası var idi. İlk bir neçə gün özlərini sakit aparırdılar. Amma sonra başladılar, Ukrayna ordusunun mövqelərini atəşə tutmağa. Beləliklə, işğalçılar kəndə soxuldular.

Mən hələ bilmirdim ki, adam oğurlayırlar. Bilirdim ki, küçədə gəzirlər telefon oğurlayırlar, mağazaları qarət edirlər, amma adam oğurladıqlarını bilmirdim...

- O vaxt işləməyə davam edirdin?

- Əlbəttə. Fevralın 27-nə qədər işığımız, internetimiz, telefon rabitəmiz var idi. Kənddə baş verənlər, işğalçıların harada dayandığı, nə etdikləri barədə məlumatları UNİAN-a ötürdüm.

Fevralın 27-də işıq kəsiləndə hələ də rabitə var idi. Telefon zəngləri edə, SMS göndərə bilərdim.

- Ruslar sizi nə vaxt saxladılar?

- Martın 3-də atamla birlikdə əsir düşdüm. Bir gün əvvəl evimizi “Qrad” vurdu, divarlar dağıldı, qonşularda gecələdik. Səhər atamla evə getdik ki, zərəri yoxlayaq, birtəhər qapını bağlayaq ki, evi qızdıra bilək. Çünki hələ hava çox soyuq idi. Amma qonşunun evinin astanasından bayıra çıxan kimi işğalçılar peyda oldular. Görünür, onlar bir növ əməliyyatdan gəlirdilər, çünki avtomatları hazır vəziyyətdə idi. Bizə silah tuşladılar, yerə yıxdılar, üstümüzü axtardılar... Siqaretimizi götürdülər. Cibimdə bir neçə zinət əşyası da var idi – anamın idi, işğalçılar onları da götürdülər. Bundan sonra başımıza pencək geyindirib evimizdən 400 metr aralıda yerləşən anbar deyilən yerə apardılar.

- Orada nə qədər saxlanıldınız?

- Bizi sözün əsl mənasında ora sürüdülər. Artıq ərazidə gözümüzü bərk-bərk bağladılar, əllərimizi bağladılar, hətta çoxları ayaqlarımızı bağladılar və bizi pəncərəsiz və işıqsız bir otağa atdılar. Orada, tam qaranlıqda üç gün döşəmədə uzanıqlı qaldıq. Gündə bir dəfə bizi tualetə aparırdılar. Üç gündən sonra kiçik bir parça vafli verdilər.

- Bütün vaxt ərzində atanızın yanında olmusunuz? Ünsiyyət qura bildinizmi?

- Yox, bizi dərhal ayırdılar. Üç gün onun haqqında heç nə bilmədim - haradadır, nə edir. Mənə yalan dedilər ki, atamı azad ediblər, atama da deyiblər ki, məni azad ediblər...

Üç gündən sonra məni Daymerə, sonradan bildiyim kimi, “Viknoland” müəssisəsinə, zirzəmiyə apardılar. Və yolda atamın səsini tanıdım. Onlar bizi gözümüz, əlimiz bağlı apardılar. Həmin vaxt atama dedim ki, məni aldatdılar ki, səni buraxıblar.

Atam dedi ki, ona avtomat tuşlayıb deyiblər, evə qeyd yaz, səni elə indi vuracağıq. Qorxdu ki, doğrudan da onu güllələyirlər, anama və mənə məktub yazdırıblar... Amma işğalçılar onu sadəcə ələ salıblar.

Yeri gəlmişkən, Kozaroviçidə ruslar güclü atəşə tutulub. Biz anbarlarda saxlanarkən işğalçılar davamlı olaraq ora gəlirdilər. Onların dəhlizdə “iki yüz, üç yüz” deyə qışqıraraq yaralılarını, ölülərini daşıdıqlarını eşitdirdim. Atam dedi ki, həmin vaxt tək olduğu otaqdan çıxa bilib. Qaranlıq idi, ətrafda atışma gedirdi... İşğalçılar onu görüb yenidən anbarlara aparıblar.

- Bu yerdə nə qədər saxlanıldınız?

- Martın 10-na kimi biz tam qaranlıqda orada qaldıq. Sadəcə dörd gün əlimiz bağlı, gözümüz bağlı halda yerdə uzandıq. Ruslar bəzilərimizi “dindirməyə” apardılar. Kozaroviçidən olan bir oğlanın - o nasos stansiyasında işləyirdi- telefonunda Rusiya nəzarət məntəqəsinin görüntülərini tapdıqları üçün barmaqlarını çəkiclə döydülər. Ona dedilər: “Sən casussan, düzdür?”...

Hamımız çox ac idik, çox nadir hallarda qidalanırdıq - gündə altı nəfər üçün bizə bir quru çörək verirdilər. Üstəlik, bir növ istifadə müddəti bitmiş, xarab olmuş qida...

- Sonra hara aparıldın? Ümumiyyətlə, harada olduğunuzu bilirdinizmi?

- Buradan bizi yük maşını ilə Qostomelə - sənaye soyuducunun binasına apardılar. Yerli sakinlər bunun Qostomel aerodromunun yaxınlığında olduğunu bildiriblər. Onsuz da orada daha çox adam var idi, bizim “otaq”da 26 nəfər var idi. Bir-birimizin yanında uzanırıq - adam başına bir kvadrat metr.

Orada bir gün yarım bizi heç yedizdirmədilər, demək olar ki, su da vermədilər. Susuzluq çox çətin idi. Ayağa qalxa bilsək, susuzluqdan və yorğunluqdan titrəyirdik.

Hər dəfə bizi aparanda deyirdilər: “Yoxlanılacaqsan, buraxacağıq”. Dedilər ki, hərbçi deyilsənsə, buraxacağıq. Yəni hər dəfə yalan danışırdılar. Sadəcə olaraq, mübadilə üçün, şantaj üçün adam toplayırdılar.

Üstəlik, qarşımızda qəhrəman kimi dolaşıb deyirdilər ki, Zelenski Polşaya qaçıb, artıq Kiyevdə ruslar var... Biz bu cəfəngiyyata təbii ki, inanmırdıq.

Rus kapitan bir neçə dəfə yanımıza gəldi. Və bir dəfə ah çəkdi. İrpenin yanında ukraynalıların inadkarlıqla döyüşdüyünü söylədi. Sonra da dedi: “Siz gec-tez Avropaya gedəcəksiniz, biz də Sovet İttifaqı kimi – təcrid olunmuş vəziyyətdə olacağıq”.

- Qostomeldə nə qədər saxlanıldınız?

- Martın 16-da bizi oradan pəncərələri fanerlə bağlamış yük maşınlarına mindirdilər. Artıq bizə metal qandal taxıb harasa aparıldıq. Hiss etdim ki, biz şimala gedirik - günəş kürəyimizə vururdu. Sonra anladım ki, çox güman ki, biz artıq Ukraynanın hüdudlarından kənara çıxmışıq.

Uzun müddət yol getdik. Maşındakı deşikdən yolda dağıdılmış dükanları, kəndlərimizdə qarət edilmiş evləri gördüm... Biz dayanan kimi rus əsgərləri bizə tərəf gəldilər və onlardan biri isterik şəkildə qışqırmağa başladı: "Niyə bizə atəş açırsınız? Biz sizi öldürməyə gəlməmişik!". Bunu eşitmək çox qəribə idi. Amma bu o demək idi ki, qorxurdular. Çünki belə müqavimət gözləmirmişlər. Görünür, burada gül-çiçəklə qarşılanacaqlarını düşünüblər. İşğalçılar sadəcə olaraq isterik vəziyyətdə idilər...

Sonradan bizi daşıyan maşın karvanı yenidən dayananda Belarus bayraqlarını gördüm. Anladım ki, bizi Belarusa aparıblar. Orada, sonradan öyrəndiyimə görə, bizi Narovlya şəhərində saxlayıblar. Biz buranı “İzvest” adlandırırdıq – otaqlar pəncərəsiz, bütün divarlar ağardılmışdı. Və biz hamımız orada idik. Burada 80-ə yaxın ukraynalı toplanmışdı, taxta üstündə yatırdılar. Onlar artıq bir-biri ilə ünsiyyət qura bilirdilər.

- Onlar sizə haradan aparıldıqlarını söylədilərmi?

- Əsasən Kiyev vilayətinin - şimal və şimal-qərbin sakinləri idi. Yəni Buça, Qostomel, İrpen, Dymer, Katyuçanka, Qlibivka, Borodyanski rayonunun bəzi kəndlərindən idilər.

Artıq aramızda ilk hərbi əsirlər - rus təxribat qruplarına daxil olan uşaqlarımız var idi ...

- Bəs ruslar hərbçilərlə mülki şəxsləri ayırmadılarmı?

- Əslində çox az sayda hərbi qulluqçu var idi, əksəriyyəti mülki şəxslər idi. Amma Belarusda hamımız rus hərbi əsir vəsiqəsini doldurduq...

Martın 18-də bizi hərbi maşınlara – pəncərəsiz kabinələrə yükləyib, əl-qolumuzu qandallayıb naməlum istiqamətə apardılar. Bizi sonradan anladığımız kimi, çox dəhşətli yerə – Bryansk vilayətinin Novozıbkov şəhərindəki 2 saylı həbsxanaya gətirdilər. Bu, köhnə həbsxanadır - boz, hündür tavanlı, çox qalın divarlı, bir növ qülləli... Burada, qondarma qəbul zamanı bizi çox pis döydülər. Bütün “yol” boyu – kortejdən tutmuş sənədləşməyə qədər – bizi dəyənəklərlə döydülər, yerə yıxdılar, itləri üstümüzə saldılar. Həmin vaxt gözümü bağlamışdım... Əynimdə qalın pencək, öz paltarım olsa da, onların iti qarnımdan dişlədi. O it pencəyimi, sviterimi, köynəyimi və termal alt paltarımı dişlədi. Yara dərin deyildi, amma çox qan axırdı.

Sonra tibbi müayinə oldu. Mən hara düşdüyümü bilmədim, ona görə də düşündüm ki, bəlkə yaranı yoxlayacaqlar, üzərinə nəsə qoyacaqlar, ya da sarıyacaqlar. Amma onlar bu barədə düşünmürdülər. Xoşbəxtlikdən sağaldım.

- Yəni, heç bir köməklik göstərmədilər?

- Bəli. Sadəcə olaraq rentgen çəkdilər, yoxladılar ki, vərəm yoxdur, vəssalam. Sonra məni hamam deyilən yerə apardılar: buzlu suya saldılar və hamını bir dəqiqəyə yaxın orada saxladılar. Eyni zamanda, üzərimizdə bir “mühafizəçi” dayanaraq hədələyirdi. Sonra sənədləri tərtib etdilər, hər şeyi götürdülər. Nə vaxtsa qaytaracaqlarını dedilər.

İnsanların təkcə paltarları yox, çoxunun sənədləri, bəzi toy üzükləri, qiymətli metallardan xaçları var idi. Hər şeyi aldılar. Amma təbii ki, sonra heç kimə heç nə qaytarmadılar.

- Nəyiniz var idi?

- Məndə yalnız gümüş zəncirdə gümüş xaç var idi. Mən onu 2009-cu ildə xaç qızımın vəftiz mərasimi üçün almışam.

- Siz Novozıbkovdakı istintaq təcridxanasından dəhşətli yer kimi danışırsınız. Onlar istehza etdilər ukraynalılara? Onlar hər hansı “cəza” tətbiq edirdilərmi?

- Əsirləri döyürdülər. Onları qondarma yoxlama zamanı döyürdülər. Qaçıb dəhlizə çıxırsan, arxanı dönürsən, üzü divara tərəf, ayaqları bir-birindən ayrı, qollar başın üstündə, ovuclar çölə çevrilir və soyadını deyirsən... Və elə həmin anda dəyənəklə, çubuqla vururdular.

Adamları yerdə sürünməyə, bir-birinin üstünə yıxılmağa məcbur edirdilər... Onları hər cür aşağılayır, ələ salırdılar. Hər gün məcbur edirdilər ki, rus himnini, rus mahnılarını oxusunlar. Çox ağır döyülmələrə nadir hallarda rast gəlinirdi. Adətən, dindirmə zamanı və əsasən də hərbçilər tərəfindən.

- Dindirildiniz?

- O qədər çox yox. Dindirilmələr zamanı məni döymədilər. Hərbçilərə daha çox işgəncə verilirdi. Xüsusilə dəniz piyadaları, paraşütçülər və ya snayper olanlara.

- Yanınızda çoxlu əsir əsgər var idi?

- Əvvəlcə demək olar ki, bütün mülki şəxslər Novozibkivə gətirildi. Yalnız son iki səfərdə - martın sonu, aprelin ilk günlərində 200-ə yaxın adam gətirildi. Bunlar Çernobıl Atom Elektrik Stansiyasını qoruyan Milli Qvardiyaçılar idi.

Bir az sonra, mayın 18-də Mariupoldan xeyli adam gətirildi. Onda bu istintaq təcridxanasında mülki şəxslərdən xeyli çox əsgər var idi.

- Bryansk vilayətindəki bu istintaq təcridxanasından valideynləriniz sizdən qısa məktub alıblar...

- Bəli, bu qeyd mənim məktubumdur. Mən apreldə yazmışdım, məncə, aprelin 14-də. Yeri gəlmişkən, bu məktubun çatmayacağını düşünürdüm. Ukraynaya çatan yeganə məktubdur. Axı mən həbsdə olduğum müddətdə mütləq daha iki uzun məktub yazdım - 2024-cü il avqustun 2-də və 26 fevral 2025-ci il tarixlərində və bir məktubu Qırmızı Xaç vasitəsilə ötürdüm.

- Valideynlərinizin, dostlarınızın və həmkarlarınızın sizə göndərdiyi xəbəri alırdınızmı?

- Mən ailəmdən və UNIAN-dan olan həmkarlarımdan 10 və ya 12 iyun 2023-cü il tarixli tək məktub aldım. Bu məktubda valideynlərimin şəkli var idi. Mən onu göndərildikdən təxminən iki il sonra - 2025-ci ilin martında aldım.

- Başqa məhbuslar da Ukraynadan xəbər almırdılar?

- Çox nadir hallarda kimsə bir və ya iki məktub alırdı. Demək olar ki, 90%-i heç nə almayıb.

- Bu qədər təfərrüatlı soruşuram, çünki vaxtaşırı məlumatlar çıxır, insan haqları komissarları tərəflərin məhbuslarla məktub mübadiləsi apardığını bildirirlər...

- Ola bilsin ki, bu məktublar sadəcə olaraq hardasa zibil qutusuna atılıb.

- Tarixləri müqayisə etsək, 2023-cü ilin iyununda sizə məktub yazdığımız zaman, siz artıq Novozıbkovdan harasa aparılmısınız?

- 11 may 2023-cü il tarixinə kimi orada qaldım. Səhər bizə yeməkləri həmişəkindən tez verirdilər. Başa düşdük ki, harasa gedirik. Və ümid edirdik ki, evə gedəcəyik. Ötən gecə bizi üç “şöbəyə” imza atdılar, amma nəyə imza atdığımız məlum deyildi. Nə olduğunu soruşdum. Mənə dedilər: “Get, sakit otur”... Məncə, əşyalarımızın bizə qaytarılmasına imza atdıq. Baxmayaraq ki, dediyim kimi, heç nə qaytarılmayıb. Eyni zamanda, mənə başqalarının paltarını verdilər, içində də mənimki olan bir bağlama idi.

Sonra bizi furqonlara yükləyib apardılar. Bütün günü maşında getdik və axşam dəhşətə gəldik, bildik ki, bu, çox böyük həbsxanadır. 200 nəfərə yaxınımızı dəyənəklərlə cərgə ilə mikroavtobuslardan çıxarıb, gəzinti həyətləri deyilən ərazilərə - beton otaqlara, təxminən 4x4 metr, üstü barmaqlıqlara saldılar və bütün gecəni orada ayaq üstə durmağa məcbur etdilər. Hərdən yerimizi dəyişməyə icazə verirdilər, diz çökə bilirdik, ancaq onların icazəsi ilə. Hətta qocalara belə oturmağa icazə vermirdilər. Yanımızda 60-dan çox adam huşunu itirdi. Bir kişi epileptik tutma keçirdi, lakin kömək edən olmadı.

Dəhşətli bir gecə idi. Əvvəlcə düşündük ki, bu bir növ filtrasiyadır, bir-bir bizi həbsxanaya aparıb yerləşdirəcəklər. Amma biz orada bir neçə saat dayandıqdan sonra başa düşdüm ki, davamlı qalacağıq. Və belə də oldu. Sübh çağı bizi yenə dəyənəklərlə xüsusi təyinatlıların cərgəsindən keçirdilər, yük maşınlarına mindirdilər və yenidən apardılar. Günəşlə müəyyən etdim ki, biz şimal-şərqə, yəni Ukraynadan daha da uzağa gedirik. Çox uzağa...

- Ora Rusiyanın Vladimir vilayətindəki Pakino idi?

- Bəli. Bizi Pakino həbsxanasına gətirdilər. Qondarma qəbulda artıq bizi döymürlər - söyüş söyürdülər, yuyunmağa az vaxt verdilər, amma Novozıbkovdakı kimi döymədilər. Köhnə məhkum geyimlərini götürüb təzəsini verdilər və kameralara atdılar. Kameralar dolu idi. 6 nəfər üçün nəzərdə tutulmuş kamerada 15 nəfər var idi.

Ümumiyyətlə, burada bizimlə o qədər də amansız davranmadılar. Bizi döydülər, amma əsasən hərbçiləri. Mən döyülməmişəm. Məni itələdilər, daim təpiklədilər, amma bunu bir növ alçaltmaq hesab etdilər.

Biz burada daha Rusiya himnini oxumurduq, amma meydançada bizi incidirdilər: “Katyuşa oxu!”, “Smuqlyanka oxu!”, başqa sovet və postsovet estradasını oxudurdular...

- Orada az-çox humanist adamlarla rastlaşmısınızmı?

- Məsələn, Novozıbkovda təxminən 30-40 yaşlarında bir adam var idi. Onunla söhbət edən digər məhbuslar deyirdilər ki, onun Ukraynada qohumları var... O həmişə sakit danışıb, heç vaxt kobud və təhqiramiz sözlər demirdi. Hətta ona qışqıra bilərsən, ondan nəyisə soruşa bilərdin, xəbər ala bilərdin. O çox diqqətlə deyirdi ki, hansı ərazilər bizim nəzarət altındadır, hansı ərazilər onların nəzarətindədir... Əvvəlcə düşündük ki, o bizi sonradan cəzalandırmaq üçün cavab verir, amma yox.

- Ümumiyyətlə, ukraynalılar həbsxana işçilərini üzdən tanıya bilər, xatırlaya bilərlərmi?

- Xeyr, Novozıbkovda demək olar ki, hamı maskada gəzirdi. Gec-tez tapılacaqlarından çox qorxurlar, üzlərini gizlədirlər. Pakinoda isə 100% hamı maskada idi. Onlar ukraynalılardan çox qorxurlar. Novozıbkovda 3-4 nəfərin olduğu kameraya on mühafizəçi gəlirdi. Bəzən itlərlə gəlirdilər. Hətta yemək paylamaq üçün bir itlə gəlirdilər - qapını açmırdılar, kiçik bir pəncərədən yemək ötürürdülər.

- Məhbusları işlədirdilər?

- İnsanlarımız ağlını itirməmək üçün heç olmasa bir növ iş istədilər. Məsələn, qabların yuyulması, kartofun soyulması, təmizlənməsi. Amma bizə dedilər ki, “işləyə bilməzsiniz”.

- Yəni işləməyinizdən də qorxurdular?

- Sadəcə bizdən qorxurdular. Çoxlu insanı hansısa işə buraxmaq üçün mühafizəni gücləndirmək lazım idi. Oradakı digər əsirlərdən eşitdim ki, rus həbsxana mühafizəçiləri ukraynalıların yeməklərini məhdudlaşdıraraq onları təhqir ediblər. Bəli, yeməkdən məhrum edilməklə cəzalandırıldıq. Məsələn, məni iki dəfə cəzalandırdılar, çünki onların fikrincə, mən onların qarşısında kifayət qədər əyilməmişəm. Onlar hər kəsin onların qarşısında əyilməli olduğuna inanırdılar. Yəni, çox ciddi dayanırsansa, cəzalana bilərsən.

- Siz azadlığa çıxana qədər Pakinoda olmusunuz. Orada ayaqda qalmağa sizə nə kömək etdi?

- Əslində, insanlarımızın 99%-i inamlı idi. Mən daimi depressiyaya düşən heç kəsə rast gəlməmişəm. Biz özümüzü fikirdən yayındırmağa çalışırdıq. Söhbət çox böyük tapıntıdır. Bu, kitablardan başqa, öz tutqun düşüncələrinizdə ilişib qalmamaq, ünsiyyət üçün bəzi mövzular tapmaq imkanı verən yeganə şeydir. Axı sizinlə kamerada təkcə tutqun deyil, həm də optimist insanlar var. Ümumiyyətlə, mövzular minlərlə dəfə təkrarlanırdı: qızlar və qadınlar haqqında, ailələr haqqında, onların əsirlikdən qayıdanda qohumlarına nə verəcəkləri haqqında; maşınlar haqqında (kim hansını alacaqdı), kimin hansı bizneslə məşğul olmaq istəməsi haqqında... Hər kəsin yadında uşaq bağçasından tutmuş, müharibədən əvvəlki son günlərə qədər bəzi ev əhvalatları, keçmişi var, danışırdıq...

Ümumiyyətlə, iki əsas mövzu var idi - ev - hamı ev üçün darıxdığı üçün və yemək - hamı aclıqdan əziyyət çəkdiyi üçün.

- Kamera yoldaşlarınız gənclər idi?

- Yaşları fərqli idi. Daha çoxu hərbçilər idi - təxminən 20-35 yaşlı uşaqlar.

- Rus həbsxana gözətçiləri ukraynalı məhbuslar arasında hər hansı təşviqat aparırdilarmı?

- Bizimlə qeyri-rəsmi ünsiyyət qurmurdular, bizi daha çox təhqir edirdilər. Bizimlə danışmaq qadağan edilmişdi.

Təxminən bu ilin martında gəldilər, arxamızı divara çevirməyimizi əmr etdilər və mən “skotç” səsini eşitdim. Qapı bağlananda arxaya çevrildik və gördük ki, bizim üçün A4 vərəqinə ağ-qara çap asıblar - sovet posteri kimi. Üzərində sovet pilotu Kozhedub və yazı var: "Bu İvan Kozhedub - ukraynalı və qəhrəman, siz isə Bandera üzvü və Qərb xainsiniz".

Bu poster çox gülməli idi. Cavanlar mənə baxır, sovet təbliğatını başa düşmürlər, gözlərini qırpıb soruşurlar: “Bu oğlan kimdir?”. Deyirəm: “Sovet qəhrəmanıdır, pilotdur, almanlarla vuruşub”. Dedilər bəs niyə gülürsən? Dedim ki, çünki bizi Sovet İttifaqının yaxşı olmasına inandırmaq istəyirlər. Bu, Rusiyanın təbliğatı idi.

- Ümumiyyətlə, əsirlərin Ukraynada baş verənlərdən xəbəri varmı? Onlar hər hansı kiçik məlumat alırlarmı?

- Xırda xəbər ala bilirlər, amma çox deyil. Əvvəla, belə məlumatların mənbəyi sonradan əsir düşən insanlardır. Hücrələrimizdə xəyal edirdik ki, yeni əsir bizim yanımıza gəlsin. Əldə etdiyimiz son "xəbər mənbələri" 2024-cü ilin sonunda ələ keçirilən insanlar idi.

Aprelin axırında Milli Qvardiyadan bir oğlan bizim yanımıza gətirildi. Dedi ki, 2024-cü ilin noyabrında əsir düşüb. Az qala “parçaladıq” onu sorğu-sual edirdik, orada nə baş verir, Ukraynada nə baş verir, müharibə necə gedir və s. Bizə bildiyini söylədi. Məsələn, bizimkilərin Kurska girdiyini dedi.

Sonra daha bir neçə ay başımızın arxasını qaşıdıq, özümüzə sual verdik: “Bizimkilər Kurska nə məqsədlə giriblər, nə baş verir?”. Amma çox sevinirdik ki, biz indi “işğalçı”yıq.

- Ukraynaya qayıtmaq istəməyən insanlarla rastlaşmısınızmı?

- Bəli. Biz onlardan “imtina” etmişdik. Azadlığa çıxana qədər onlardan doqquzunu tanıyırdım. Onları ayrıca kamerada saxlayırdılar, onlara bir az çox yemək verilirdi. Hətta onlara müəyyən imtiyazlar verilmişdi. Məsələn, kitablarla təmin olunurdular, müalicə edilirdilər.

- Siz azadlığa çıxana qədər ukraynalı məhbuslara münasibətdə hər hansı dəyişiklik olubmu?

- İyulun ortalarından avqustun ortalarına kimi hardasa bizim hücrələrimizə çörək “tökülüb”. Əvvəllər gündə üç dəfə bir tikə alırdıqsa, burada bizi çoxlu çörəklə təmin etməyə başladılar. Aclıq dəhşətli idi və siz çox çörək yeyə bilməsəniz də, kiçik uşaqlar hər şeyi yeməkdən çox məmnun idilər.

Çörəklə bu “kökəlmə”dən sonra bizi çəkdilər. Və bunun niyə edildiyi barədə fərziyyələr qurmağa başladıq. İki versiyamız var idi: ya bir növ mübadilə olacaqdıq, ya da yoxlama gedirdi, rəhbərliyə göstərmək istəyirdilər, demək istəyirdilər ki, bax, bizdə arıq əsirlər yoxdur.

- Evə qayıdacağınızı nə vaxt anladınız?

- Bir həftə əvvəl, çərşənbə günü, nahardan əvvəl, uşaqlar qapının altından dəhlizdə “yığılması lazım olanların” adlarının səsləndiyini eşitdilər. Və mənim adım çəkildi. Mənə dedilər: “Səni indi aparırlar, dəyişdiriləcəksən”.

Mən şoka düşdüm. Otuz saniyə keçdi və mənə dedilər: "Xiluk, əşyalarını yığ. Mən soruşdum ki, burada və ya başqa yerdə yeməyə icazə versinlər. Mühafizəçi isə mənə cavab verdi: "Gedib evdə yeyərsən". Uşaqlar mənə "əşyalarımı" - çarpayı, döşək, yastıq, fincan, qaşıq və məktubu yığmağa kömək etdilər.

İçəridə məndən başqa daha üç nəfər var idi - Xersonun keçmiş meri Volodimir Nikolayenko, Kiyev vilayətindən olan oğlan Dmitri Yuzvak və Zaporojye vilayətindən olan başqa bir mülki şəxs Yevgeni Vovk. Bizi yoxladılar, şəkilləri çəkdilər və kameraya “bəyanat” verdik ki, Rusiya Federasiyasının ərazisində olarkən “bizə heç bir mənəvi və fiziki təzyiq olmayıb, heç bir şikayət və ya iddiamız yoxdur”. İsti yemək, sanitar xidmət, tibbi xidmət aldığımızı və bütün bunlardan razı qaldığımızı dedizdirdilər.

Bunu kamerada dedik, qısa tərcümeyi-hal yazdıq və kameraya geri göndərildik. Axşam saatlarında nahar etdik və sükut çökdü. Göndərmənin ertəsi gün olduğunu başa düşdük. Bir gecə də yatmadıq. Cümə axşamı bizə səhər yeməyi verdilər, nahara yaxın çıxardılar, həbsxana geyimlərimizi götürdülər və köhnə paltarlarımızı verdilər. Sonra bizi yenidən çıxardılar, kobud şəkildə dedilər: “Yenidən həbsxana geyiminə keçin, evə getməyəcəksiniz”. Və bizi yenidən olduğumuz kameralara yerləşdirdilər.

- Necə, sizi yığıb geri göndərdilər?

- Bəli. Çox darıxdıq. Baxmayaraq ki, uşaqlar mənə təsəlli versələr də, dedilər ki, bu müvəqqəti bir şeydir, tezliklə gedəcəksən. Amma özləri də əsəbləşdilər, çünki həqiqətən ümid edirdilər ki, mən onların yaxınlarına salam çatdıracam. Dedilər: “Xiluk, gözləyirik ki, gedib orda bir az hay-küy salasan ki, bizi daha tez çıxarsınlar”. Çünki bildilər ki, jurnalistəm.

Şənbə günü səhər yeməyi yedik, yenə mənim yanıma gəldilər: "Xiluk, çıxış üçün əşyalarını hazırla". Təəssüf ki, dispetçer otağında artıq dörd deyil, iki nəfər idik. Mən və cənab Nikolayenko. Bizə yenə tez köhnə paltarı geyindirdilər, gözlərimizi, əllərimizi bağladılar... Mikroavtobusda bizimlə başqa həbsxanadan olan başqa bir kişi də vardı. Kiyevdən olan Vladimir Umanets.

Dayananda reaktiv təyyarə mühərriklərinin səsini eşitdim. Anladım ki, hansısa aerodromdayıq. Bu Anqar çox soyuq idi, biz taxta döşəmələrdə gecələməli olduq, amma əllərimiz və gözlərimiz sıx bağlı idi. Bizə bir neçə dəfə yemək verdilər, amma biz bunu it kimi yeməli olduq – sadəcə ağzımızla. Bağlanmış və uyuşmuş əllərimizlə çəngəl götürmək mümkün deyildi...

Çox narahat idim ki, birdən yenə nəyisə qarışdırıb bizi geri göndərəcəklər. Çünki insanların belə geri göndərilməsi halları olub. Amma bizi hərbi təyyarəyə mindirəndə evə getdiyimə 99,9% əmin idim. Təxminən bir saat, bəlkə də bir saat yarım havada qaldıq. Sonra motorun səslərindən anladım ki, biz yerə enirik. Sonra hansısa əmr gəldi, əllərimizi açdılar, əmr etdilər ki, gözlərimiz də açılsın. Və başa düşdüm ki, biz artıq Rusiyada deyilik. Təxmin etdim ki, Belarusdayıq. Və hesabladım ki, sərhədə 50 kilometrə yaxın qalıb.

Çərçivə açılanda onlar mülki avtomobilləri və Belarus nömrəli avtobusları təyyarəyə doğru sürdülər. Başa düşdüm ki, bizim üçün əsarət bitdi. Bu avtobuslara getdik və heç kim bizi əyilməyə məcbur etmədi. Hiss edirdik ki, əzabımız bitib.

- Dörd ad gününüzü əsirlikdə qeyd etdiniz və bu il 50 yaşınız tamam oldu...

- Bəli.

- Doğum günlərini birtəhər də olsa, əsirlikdə qeyd edirlər?

- Hətta "hədiyyə" ilə yemək rasionunu verirlər. Sıyıq ola bilər, şorba deyilən şey ola bilər... Bir tikə çörəyi verirlər. Həbsxanada belə salamlaşma əsl hədiyyədir, çünki hamı aclıqdan əziyyət çəkirdi.

-Tarixləri necə hesabladınız?

Beynimdə təqvim saxladım. Hər kəs əsirlikdə olduqları günlərin sayını aydın bilirdi.

- Peşənizə qayıtmağı planlaşdırırsınız?

- Bəli, həqiqətən istəyirəm. Əsirliyin birinci ili bu qədər uzun olacağını düşünməmişdim. Planlaşdırırdım: evə gəlib beş gün qalacağam və işə qaçacam. İndi uyğunlaşmaq üçün bir az daha vaxt lazımdır.

- Həkimlər səni evə buraxanda nə edəcəksən?

- Görüm evin nə işi var. Mənə dedilər ki, “Qrad” vurandan sonra bərpa olunub, görüm daha nə lazımdır. Sonra avadanlığı təmir edəcəm, çünki ruslar onu xarab edib.

- Və motosiklet sürməyə hazırlaşırsan...

- Bəli, təmir edib işə gələcəm.