Anton Xodaseviç
“Nezavisimaya qazeta” 30.08.2020
 
Ardıcıl üçüncü həftəsonu Belarusun hər yerində Aleksandr Lukaşenkonun istefası tələbi ilə kütləvi etiraz aksiyaları təşkil edilib. Keçən Bazar günü keçirilən etiraz aksiyaları, etirazçıların dediyi kimi, “keçmiş prezident”i ad günü münasibətilə təbrik etmək istəyindən qaynaqlanıb. Onları zorla dağıtmaq cəhdi çox sayda etirazçı olduğu üçün mümkün olmayıb.
Aleksandr Lukaşenkonın ad günündə belaruslar daha bir “Sülh və İstiqlal Yürüşü” adlı kütləvi aksiya keçiriblər. Minskdə və ölkənin digər şəhərlərində Lukaşenkonın istefası, yeni seçkilər və siyasi məhbusların sərbəst buraxılması tələbi ilə minlərlə insanın iştirakı ilə mitinq baş tutub.
Müşahidəçilərin sözlərinə görə, Belarus paytaxtında avqustun 30-da, ötən Bazar günü (16 avqust) baş tutan ilk kütləvi aksiyadan daha çox insan küçələrə çıxıb. Ehtimal ki, ən azı 300 min nəfər. Bazar günü yubilyarı “Get!”, “Yaşasın Belarus”, “İnanırıq, bacarırıq, qalib gələcəyik” deyərək “təbrik ediblər”.
Nümayiş Pobediteley prospektinin səkilərini də tutaraq ən azı 3 km uzanıb. Bu, Belarus tarixində ən kütləvi aksiya sayıla bilər.
Aksiya həm də yaradıcılığı ilə əvvəlki ikisini üstələyib. Küçə boyu nəhəng tarakan rəsmi, “diktatura” yazısı olan bir neçə tabut, lentlərində “Saşaya xalqdan”, “Saşaya fahişələrdən və narkomanlardan” yazılmış cənazə çələngləri nümayiş etdirilib; plakatlarda yazılıb: “Bığı qana batmış”, “Belarusda faşizmi dayandırın” və s.
Bazar aksiyasının başlanğıcı şiddətlə başlayıb. Səhər İstiqlal Meydanı ərazisindəki bütün mərkəzi küçələr çevik polis və hərbçilərlə dolub. Təhlükəsizlik qüvvələri şəhərin müxtəlif yerlərindən yaxınlaşan nümayişçiləri dağıtmağa çalışıb, nəticədə, bir neçə min nəfərlik etirazçının bir hissəsi “OMON” halqasına düşüb. Etirazçıların yolu qalxan və çevik polisin”Rubej” xüsusi baraj kompleksləri tərəfindən bloklanıb.
Pobediteley prospekti boydan-boya bağlanılıb, etirazçıların meydana girməsinə icazə verilməyib. Yaşlı və cavan qadınlar kordona yaxınlaşaraq əsgərlərə və polislərə fikirlərini səlahiyyətlilərə çatdırmaq üçün başqa bir fürsət olmadığından və indi hakimiyyəti qəsb edən Lukaşenkoya səs vermədiklərindən küçələrə çıxdıqlarını izah etməyə çalışıblar.
Bir neçə nəfər əl-ələ verərək kordonun qarşısında, asfaltın üstünə uzanıb. Minlərlə adam yaxınlaşdıqda, hərbçilər və “OMON”-un kordonu geri çəkilməli olub. Bununla birlikdə, həbslər də baş verib: təhlükəsizlik qüvvələri bəzi fərdləri kolondan qoparıb və ya etirazçıların əsas hissəsində döyüşənləri tutub.
Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, nəticədə 125 nəfər saxlanılıb.
TASS müxbiri İvan Kolıqanov “Minsk” otelindəki otağında tutulub.
Etirazçılar Lukaşenkonın iqamətgahına – İstiqlal Sarayına yaxınlaşmağa başlayanda, nömrələri rənglənmiş döyüş maşınları şəhərin kənarındakı hərbi hissədən mərkəzə doğru hərəkət edib. Onlar tezliklə İstiqlal Sarayına gedən yolu bağlayan təhlükəsizlik qüvvələrinə qoşulublar. Uzun müddət etirazçılar və təhlükəsizlik işçiləri bir-biri ilə üz-üzə durublar və aralarında təxminən 2 metr məsafədə olub.
Kollegial qurum olan Koordinasiya Şurasının nümayəndəsi, Lukaşenkonun rəqibi Svetlana Tixanovskayanın silahdaşı Maria Kolesnikova səddin qarşısından keçib. O, Lukaşenkonın etirazçıların qarşısına çıxıb-çıxmayacağını soruşub, lakin cavab almayıb. Nümayişçilərin ad günü afişaları, çələngləri və digər hədiyyələri təhlükəsizlik qüvvələrinin kordonu önünə qoyublar.
Minskdə şimşək çaxıb və bəzi insanlar “Geri dönəcəyik” şüarını səsləndirməyə başlayıblar. Ancaq bir çox insan təhlükəsizlik qüvvələrinin qarşısında, yağış altında dayanıb onlarla danışmağa və xalqın tərəfinə keçməyə inandırmağa çalışıblar.
Aksiya zamanı mobil internet bağlantısı kəsilib. Şirkətlərdə deyildiyi kimi, iş qabiliyyəti “dövlət qurumlarının tələbi ilə” azaldılıb.
Avqustun 9-dan Belarusda hər gün müxtəlif formalarda və yerlərdə etiraz aksiyaları keçirilir. Çərşənbə axşamı günündən etibarən təhlükəsizlik qüvvələri Lukaşenkonın əmri ilə “asayişi bərpa etməyə” başlayıb, hər gün onlarla adamı saxlamalarına baxmayaraq, insanlar nümayişlərə qatılırlar.
“İşləri düzəltməyin” ilk günündə 50-dən çox etirazçı tutulub və avqustun 27-dən etibarən səlahiyyətlilər jurnalistlərə basqın etməyə başlayıblar: 30-dan çox jurnalist tutulub, əksəriyyəti sənədləri yoxladıqdan sonra sərbəst buraxılıb, bəziləri gecəni şəhər polis idarəsində keçiriblər.
Ertəsi gün demək olar ki, bütün xarici jurnalistlər akkreditasiyadan məhrum edilib. Seçkiləri işıqlandırmaq üçün Belarusa gələnlər ölkədən çıxarılıb, onların 5 il müddətinə ölkəyə girişi qadağan edilib.
“Azadlıq Radiosu”, “BBC”, “Reuters”, “Associated Press”, “France Press”, “Deutsche Welle” və digər xarici KİV-lərdən 20-dən çox jurnalist akkreditasiyasını itirib. Akkreditasiyanın ləğvi qərarını İnformasiya Təhlükəsizliyi İdarələrarası Komissiya qəbul edilib.
Yerli müşahidəçilər və mütəxəssislər hökumətin etirazçılara qarşı başqa bir zorakı repressiya variantı hazırlaşdığını və bütün dünya mediasının bu barədə yazmamağına çalışdığını iddia edirlər.
Yerli qeyri-dövlət məlumat mənbələrinə giriş də bağlanıb.
“Belarus Qərblə münasibətləri qətiyyətlə pozur. Lukaşenko Qərb ölkələrini, məsələn, Litvanı Belarus məhsullarının onun limanları vasitəsilə tranzitini dayandırması ilə hədələyir, – siyasi analitik Valeri Karbaleviç bildirib. – Lukaşenko baş verənləri izah edən və eyni zamanda, cəmiyyətin siyasi səfərbərliyində əhəmiyyətli bir amil olan küçə aksiyaları barədə hesabatlardan qorxur”. Buna görə də, onun fikrincə, mediayla, xüsusən də Qərb mediası ilə müharibə aparır.
Şənbə günü Minskdə qadınların həmrəylik yürüşü keçirilib. İştirakçıların sayı 10 min nəfərə çatıb. Lukaşenkonın istefası və repressiyaya son qoyulması ağ-qırmızı-ağ paltar geyinmiş qadınlar tərəfindən tələb edilib.
Qadınların möhtəşəm yürüşü əvvəlki günlərdə kişiləri saxlasa da, qadınları sərbəst buraxan təhlükəsizlik qüvvələrinin hərəkətlərinə cavab idi. Səlahiyyətli şəxslər, etirazçılara qarşı qadın eskadronu da daxil olmaqla, çevik polisi yerləşdirib. Təhlükəsizlik qüvvələri nümayişin hərəkətini əngəlləməyə çalışıb, ancaq etirazçılar istiqamətini dəyişib, başqa küçələrə dönüb və sonra yenidən birləşib. Nəticədə, çevik polislərə “Biz gəzirik”, “Bura bizim şəhərdir”, “Biz buradakı gücük”, ənənəvi “Get” və “Lukaşenko rədd ol” şüarları səsləndirən qadınlar, təhlükəsizlik işçilərini arxalarınca qaçmağa məcbur edərək, ən azı dörd saat şəhər ətrafında “gəzişib”.
Yerli analitiklərin fikrincə, etirazçı sayının artması son bir həftəki repressiyalara və həbslərə təpki, “küçə”nin öhdəsindən gələcəyini və “işləri qaydasına salacağ”ını iddia edən Lukaşenkoya cavabdır. “NQ”-nin görüşdüyü mütəxəssislərin çoxunun proqnozlaşdırdığı kimi, qarşıdurma uzun müddət davam edə bilər, çünki Lukaşenko hakimiyyəti təslim etmək niyyətində deyil və belaruslar onun yaşamağa qətiyyətlə qərar verdilər.