Globall.az-ın "Söz Adamı" rubrikasının növbəti qonağı Azərbaycanın tanınmış şairi, Əli Kərim adına Poeziya Evinin direktoru İbrahim İlyaslıdır.

Ünlü şair İ.İlyaslı baş redaktor Qəmbər Yusiflə söhbətində Azərbaycandakı ədəbi gündəm mövzusu ilə yanaşı Türk dövlətləri ədəbi əlaqələrinə, ortaq dil problemlərinə də toxunur. Müsahibəni oxucularımızın diqqətinə təqdim edirik.

-İbrahim İlyaslı... Adı təkcə Azərbaycanda deyil, bütün Türk dünyasında tanınan yazarımiz, şairimiz. Biz İbrahim İlyaslı deyəndə onun kim olduğunu bilirik. Sairdi, yazıçıdı, tərcüməçidi və nəhayət əfəndi bir Türk kişisidi… Bəs İbrahim İlyaslı özünü necə təqdim edərdi?

-Kimə nə, kiməm,nəçiyəm,

Hər gələn baxır, adamam.

Dünyanın ən bəd əməli

Adamnan çıxır, adamam.

Göyə tor atan döyüləm,

Yerdə qarsatan döyüləm,

Nə vurub-tutan döyüləm,

Mən elə fağır adamam.

Sinəm qalxan, dilim süngü,

Qəddim ağac, əllərim gül,

Mən dumandan, çəndən yüngül,

Mən dağdan ağır adamam.

Dograniram budaq -budaq

Tökülürəm yarpaq-yarpaq

Mən kefi kök, damağı çağ,

Mən könlü yağır adamam.

Belə bir Allah bəndəsiyəm (gülür).

-Biz sizdən belə inci misraları çox eşitmişik. Ancaq məqsədimiz sizi, onsuz da Azərbaycanın tanıdığı İbrahim İlyaslını yenidən Azərbaycana  Globall.az-ın səhifəsindən fərqli təqdim eləməkdir. Ona görə bu sualı verdim ki, İbrahim İlyaslı kimdi? Özünüzu daha kim kimi təqdim edərdiniz?

-Əslində guya bu ənənəvi sual asan sualdı-deyilənə görə. Ancaq elə ən qəliz sual budur. Özünü tanımış adam üçün, təsəvvufdən xəbərdar adam üçün, mövlanalardan xəbəri olan adam üçün ,,sən kimsən" sualı çox zordu. Amma indiki anlamla desək, mən şeirdə özümü daha çox görürəm. Həyatımın bütövlükdə mənası, məzmunu şeirə bağlıdı.

-Hər bir türkçünün Türk xalqina xidməti qürur hissi yaradır. Bilirik ki, siz tərcümələr də edirsiniz. Həm də Türk dünyasından - türkdilli xalqların ədəbi nümunələrini. Bir az bu barədə danışardınız... Kimləri azərbaycanlaşdırırsınız?

-Bu əslində mənim ən böyük istəyim,arzumdu ki, bütün Türk xalqları bir-birinə yaxınlaşsin və biz bütöv bir Turan ədəbiyyatı yaradaq.

Azərbaycan, Qırğız, Qazax, Özbək, Türkmən və sair Türk   ədəbiyyatı yox,yəni məhəlli yox, bütöv bir Turan ədəbiyyatı formalaşdiraq. Bunun üçün də bizim ədəbiyyatlarımız xeyli yaxınlaşmalıdır.Buna mən çox cəhd edirəm. Yeri gəlmişkən deyim ki, məni də çox tərcümə ediblər, Orda Asiya Cümhuriyyətlərində, Türkiyədə, Rusiyada. Hətta Rusiyada yaşayan çoxlu Türk qövmləri var ki, onlar bu işdə yaxından iştirak edirlər.

Bu sahədə çoxlu işlər görülsə də, qəti qənaətimdir ki, bu işlər davam etdirilməlidir. Bəzən mən görülən işlərin həcminə baxanda gözum böyüyür və özümüzə elə gəlir ki,xeyli iş görülüb. Amma görüləsi titanik işlər hələ irəlidədir. Və əgər biz bunun gerçəkləşməsini istəyiriksə, çalışmalıyıq ki, Türk Cümhuriyyətləri bir-birinə dogmalaşsın, yaxınlaşsın. Mənim düşüncəmə görə isə bunun yolu birmənalı şəkildə ədəbiyyatdan keçir. Ədəbiyyatların bir-birinə yaxınlaşmasından keçir.

Ona görə də zənnimcə, hərə bu istiqamətdə bir iş görə bilər.

Mənim bacardığım budur və burdan töhfə verirəm. Məsələn, Qazaxıstanın, Qırğızıstanın ədəbi antologiyasını buraxdıq.

Özbəkistan bizim ədəbi antologiyanı buraxdı.Və bunların içərisində Tatarıstanla bağlı yeni lahiyələrimiz oldu...

-İzninizlə müdaxilə edim. Bu işlər koordinasiya olunur, yoxsa fərdi olaraq sadəcə daxili istəkdən irəli gəlir?..

-Daxili istəkdir, ancaq baxır istəyi harda tapırsan. Məsələn mən Çingiz Aytmatovun hekayələrini tərcümə etmişəm.Hec bir nəşriyyatın sifarişi-filan olmadan. Hazırladıqdan sonra “Altun kitab” nəşriyyatı sahib çıxdı ki,biz nəşr edirik, qonorarını da ödəyirik. Biz anlaşma yapdıq və kitab çox yüksək səviyyədə nəşr olundu. Qırğızıstanın Azərbaycandakı səfirliyi bunun təqdimatını keçirdi, orda akademik Nizami Cəfərov, "Dünya Gənc Yazarlar Birliyi"ndən Əkbər Qoşalı, millət vəkilləri iştirak etdi.

Mahmud Kaşğari Fondu bu yöndə xeyli işlər gördü. Avrasiya Araşdırmalar İnstitutunun Qənirə Paşayevanın rəhbərliyi ilə bu istiqamətdə böyük çaba sərf etdiyini müşahidə edirəm.

Məndə özümü orda, onlarla bir yerdə görürəm və əməkdaşlıq edirik, kitablar nəşr olunur.

Son işimiz Abayın 175 illiyi ilə bağlı oldu. Bütün dünyada artıq onun əsərlərinin tərcüməsi ilə bağlı qərar verilib. Mahmud Kaşğari fondunun xətti ilə  Elxan Zalla ikimiz Abayın tam külliyyatını tərcümə elədik, artıq kitab bugün-səhər çapdan çıxmalıdır.

-Siz ədəbi arenada gedən proseslərdən danışdınız, amma xammalı ictimai-siyasi yüklü xəbər, analitik yazılar olan bir redaksiya əməkdaşı olaraq deyə bilərəm ki, siyasi alanda da Türk xalqlarının yaxınlaşması, hətta müəyyən məqamlarda birləşməsi prosesi gedir. Siyasi ağırlıqlı türk insanlarının Turan ordusudan bəhs etmələrini sözə söykək qoya bilərəm. Mən hələ bu yaxınlarda “Türk ordusu Azərbaycanda qalsın” deyənləri demirəm. 

Türk dünyasının tanınmış ədəbiyyat adamı, Sözünün bəs deyincə çəkisi olan bir şair kimi bu proseslərə münasibətiniz maraqlı olardı... 

-Qazaxıstanda, Qırğızıstanda bu barədə elmi simpoziumlar olur. Belə simpoziumlarda iştirak etmişəm.

Müxtəlif müzakirələr olur, belə deyək, istənilən halda sonda hər şey, bütün münasibətlər mədəniyyət siyasətinə dayanir. Bizim işimiz tam siyasi müstəviyə keçmir, mədəniyyət siyasətinə əsaslanır.

Sualınıza rəğmən maraqli bir şey deyim sizə. Qazaxıstanda, Dostməhəmmədov adına Atrau Dövlət Universitetində Böyük Çöl ilə bağlı Qazaxıstanın layihəsi vardı. Daha dəqiqi, Novruz bayramı  ilə bağlı bir elmi simpozium keçirilirdi.Məndə dəvətliydim. Orda məruzəçi idim. Orada dünyanın bir çox yerlərindən - Əfqanıstan, İran, Avropa ölkələrinndən, o cümlədən əksəriyyəti Türk cümhuriyyətlərindən olan alimlər, bilginlər iştirak edirdi.

O simpoziumda İranın Mazandaran Universitetinin bir professoru - Mustafa Rosimi deyilən birisi çıxıb məruzə etdi. Çıxış ekranda görüntülərlə müşayət olunurdu.

O öz məruzəsində bizim Borçalının Qarapapaq türklərinə aid dekorativ tətbiqi sənət nümunələrini misal gətirərək gürcülərin adına çıxdı. Göyçə, Zəngəzur,Ağbaba nahiyəsinin  bütün folklor nümunələrini, dekorativ tətbiqi sənət nümunələrini ermənilərin, eyni zamanda Cənubi Azərbaycan Türk soydaşlarımızın həmin folklor nümunələrini, dekorativ tətbiqi sənət nümunələrini farsların adına çıxdı.

Qəti etirazimi bildirdim, baxmayaraq ki, qurumun moderatoru da mənə etiraz etdi ki, qaydanı pozursuz-filan. Mənimlə birlikdə şairə Adilə Nəzər də o tədbirdə iştirak edirdi. Birlikdə etiraz etdik və dedim 5 dəqiqə internet verin, mən bu professorun çıxışlarının yanlış olduğunu   isbat edim. Ordaki dekorativ tətbiqi sənət nümunələri elədir ki,orada o milli naxışlarla izlərini qoyur. Məsələn, Borcali Qarapapaq türklərinin toxuduğu kilim, xalça vəs.sənət nümunələri gürcünün ola bilməz axı.

Gürcünün öz elementləri var.Bunu bilənlər bilir, bunun üçün alim olmağa ehtiyac da yoxdur. Mənim etirazimdan sonra universitetin rəhbərliyi bu barədə məlumatlandirildi, TÜRKSOYun başkanı sayın Düsen Kaseinova məlumat verildi və belə qənaətə gəldilər ki, Azərbaycan nümayəndə heyəti cığallıq edir.

Amma informasiya tam çatandan sonra Düsen bəy də dedi ki, düz edirsən.Yeri gəlmişkən, həmin gün yubiley günümə təsadüf etmişdi və başqan məni təbrik etdi, üstəlik də bir daha haqlı olduğumu bildirdi. Mən əlavə etdim ki, bir Türk cümhuriyyətində,Türk torpağında bir fars şovinisti Türk bilginlərinə öz yalanları ilə meydan oxuyur.

Burada dil anlaşmasında problem olduğu üçün başqa Türk cümhuriyyətlərinin nümayəndələri əvvəlcə fikir bildirə bilmədilər, məlumatlandirilandan sonra isə onlar da qəti şəkildə etiraz etdilər. O alimin özü ilə ayrıca söhbət etdim. Dedim nədən yalan, yanlış informasiya verirsiz, axı siz alimsiniz.

Bunu İran siyasi adamı bəlkədə edə bilər, ancaq alim bilim insanıdır, bunu edə bilməz, bilə-bilə etməməlidir. Mənə variant gəldi ki, mən erməni demədim, Ermənistan dedim, gürcü demədim, Gürcüstan dedim və İran dedim. Guya səhv tərcümə olunub, halbuki həmin danışıgı ingilis dilində özü məruzə edirdi. Bunun da növbəti yalan olduğu üzə çıxdı.

-İbrahim bəy, son günlər gündəmdə həm də ortaq türk dili yaradılması məsələsi var. Bir qrup deyir ki,bu mümkün deyil,çünki biz Türk toplumlarının çoxunun dilini anlamırıq, bir çoxları da deyir ki, oxşar dildir, yaradıla bilər. Türk toplumları ilə sıx işbirliyində, həm də necə deyərlər, dilbirliyində olan bir ziyalı kimi siz necə düşünürsüz, ortaq dil yaradıla bilərmi və yaradılmalıdırmı?

- Mənə elə gəlir ki,tarixin təkəri o tərəfə gedir ki, bu, yaradılacaq.Həm də bu, məqsədli şəkildə bir kitab,bir lüğət tərtib edək deyə yox,  Türk cümhuriyyətlərinin həm siyasi, həm də elmi-mədəni müstəvidə bir - birinə yaxınlaşmasını, içdən öyrənilməsini təmin etmək üçün zəruridir və yaradılacaq. Bunun tənzimlənməsi zamanı dilcilərin üzərinə böyük məsuliyyət və iş düşəcək ki, bunu sistemli şəkildə tənzimləyə bilsinlər. Ancaq bu təbii olaraq yaranmalıdır. Necə ki, Azərbaycan türkcəsi zaman zaman tənəzzülə uğrayıb, dilə yabancı sözlər daxil olub. Orta əsr ədəbiyyatını oxuyuruq, M.P.Vaqif, M.V.Vidadi  onların söylədiklərini ötən əsrin 30-cu illərindən sonra bizim lüğətdən çıxardıblar. Yəni o sözlərə dialekt, şivə, ləhçə kimi məna veriblər. Halbuki bu eləbizim ədəbi dilimiz olub.19 əsrdə baba- nənələrimiz necə danışıblar? Bax bizim dilimiz odur.

İndi baxırıq ki, ərəb, fars tərkibli sözlər dilimizdə daha çox işlənir. Ancaq Türkiyə ilə münasibətlər artıqca bizim türk sözləri də öz dilimizə geri qayıdır, leksikonumuz bərpa olunur, zənginləşir. Mən bu türk sözlərindən istifadə etdiyimə görə hətta qinaqlara, tənqidlərə tuş gəlirəm. Lakin düşünürəm və cavabım da odur ki, əgər ərəb, fars mənşəli sözlərin öz dilimizdə, turkcəmizdə qarşılığı varsa niyə də kullanmamaliyam?

Yenə maraqlı bir şey deyim. Ərzurumda yenə elmi simpoziumda idik. Bir Qazax jurnalist yaxınlaşdı ki,bizim sorunumuz var hər hansı dialoqda, ədəbi müzakirədə. Xanim əfəndi sualı rus dilində verirdi, mən ona dedim: bizim problemimiz o vaxt həll olunacaq ki, sən Qazax türkü, mən də Azərbaycan türkü kimi bir-birimizi rus dilində yox,öz dilimizdə anlayanda bütün sorunlar bitəcək.

-Sizə elə gəlmirmi ki, ortaq Türk dilinin yaradılması üçün başlıca şərtlərdən olan siyasi yaxınlıq da lazımdır? Siyasi müstəvidə, bildiyimiz kimi, biz bir-birimizdən xeyli aralı düşmüşük. Hətta elə Türk cümhuriyyətləri varki, bir-biri ilə münasibətləri isti deyil...

-Burada Türkmənistan istisnadır. Hətta Rusiya ərazisində yaşayan türklər,məsələn, Tatar türkləri bu yöndə ciddi iş görürlər. Öz ana dillərini qorumaqla, ümumtürk birliklərinə inteqrasiya ilə bağlı çox ciddi iş görürlər.

-İbrahim bəy, maraqlıdır, ortaq Türk dilinin yaradılması məsələsi təkcə Azərbaycanda səslənir, yoxsa başqa Türk cümhuriyyətlərində də bu səsləniş var? Daha hansı Türk cümhuriyyətləri bu yöndə çaba göstərir və ya ümumiyyətlə çaba göstərən varmı?

-Bəli, bu istək bütün Türk cümhuriyyətlərində səslənir. Ola bilər bu bizdə həm cəmiyyət, həm də mütəxəssislər tərəfindən səslənir, onlarda yalnız mütəxəssislər tərəfindən.Ancaq dilçilər,şairlər,yazarlar zaman- zaman bu məsələni gündəmə gətirirlər. Deməli, Özbəkistan prezidenti Şövkət Mirziyoyev-Türkiyədə bütün siyasilər toplasmisdi, o orda  o qədər gözəl çıxış etdi ki, bilmirsən Türkiyə türkcəsində danışır, bilmirsən Azərbaycan türkcəsində və ya özbəkcə danışır. O çıxış edəndə dedim ki, ortaq türkcə bax budur. Bunu qazax da, Azərbaycan türkü də, qırğız da, hamısı anlayacaq. Qaqauzlarla aydındır ki, nə qədər dil yaxınlığı var. İraq, Suriya türkmənlərinin dili bizə nə qədər yaxındı. Bu çox böyük bir coğrafiyadır və bunlar  çox rahat danışa bilir və bir birini anlayırlar.

Bir fakt da deyim. Mən Qazaxıstandaydim-Alma-Atıda. Bir türk yazar gəldi-Nazmi Şimşək. Hava alanından otelə gəlib və məlum olub ki,bu nə rusca, nə də qazaxca bilir. İngilis,alman dili bilir, oda keçərli deyil. Nə də bunlar Türkiyə türkcəsində bilmir. Həmən “Azərbaycandan kimsə varmı” soruşur və əlaqə yaratdı mənimlə. Bir müddət buna yardımçı oldum danışmaqda. Bir dəfə öynə yeməyində Nazmi Şimşək, iki qazax, mən və Elxan Zal idik. Biz  Elxan Zal ilə aralanmali idik ki, bunlar baş-başa qalsınlar. Dili isə anlamırlar (gülür). Mən dedim bizim yarım saatlıq vacib işimiz var,siz birtəhər dil tapasınız. Getdik,işimizi görüb qayıdanda gördüm ki, şirin-şirin söhbət edirlər. Dedim, siz türklərə belə etmək lazımdır (gülür).

Dedilər əvvəl əl-qol, sonra isə asta-asta danışıb anlaşdıq. Qazaxlar çox sürətlə danışır, bəlkə də bu onların yaşam tərzi ilə bağlı olan bir şeydi. Hər şeyi atüstü görürlər,eləcə də atüstü danışırlar ki, bu da çox sürətli alınır.

-Bayaq siz ortaq türk dilindən söz düşəndə qazax, türk, tatar, qırğız dillərində bilginizin olduğunu dediniz. Necə düşünürsünüz, əgər bu istək gerçəkləşərsə, ortaq türk dilini bu dillərin hansının üzərində qurmaq olar?

-Mənə elə gəlir ki, ortaq dili əski Anadolu türkcəsi üzərində qurmaq olar. Son zamanlarinkı yox, məhz əski Anadolu türkcəsi. Çünki orda lüğət daha çox oluşmuşdur. Mən belə görürəm, yanlış da ola bilər. Hətta Sovet dönəmində qazax türkcəsini bizim universitetdə öyrənənlər var idi, Azərbaycan türkcəsini qazax universitetində öyrənən var idi .Amma bu bəs deyil. Universitetlərin filologiya fakültələrində bunu mütəxəssislər həyata keçirməlidir. Tam dilçilik üzrə ki, bu incəlikləri öyrətsinlər.

-İbrahim bəy, sizə bir gündəm sualı vermək istərdim. Mənə elə gəlir ki, bu, cəmiyyətdə-sosial şəbəkələrdə də dartışılan bir məsələdir. Sizcə niyə Azərbaycanda şairlər,yazıçılar və ümumiyyətlə mədəniyyət sahəsinin adamları, bir sözlə yaradıcı adamlar özlərini siyasətdən, dövlət quruculuğundan,  iqtidar-müxalifət münasibətlərindən  uzaq tutur, ortaya mövqe qoymurlar. Sizcə bu elə beləmi olmalıdır? Özlərini cəmiyyətdən təcrid edib mövqesizlik etməlidirlər?

-Siyasətin  hamıya dəxli var. Hec kim yaxasını qırağa çəkməsin. Lakin narahat durum odur ki, bu iqtidar- müxalifət siyasi partiyalarının qarşılıqlı münasibətləri arzuolunan səviyyədə tənzimlənmir. Adam özünü rahat hiss edə bilmir.

-Məncə bu proses tənzimlənməli deyil axı. Necə var elədə getməlidir-öz təbii axarı ilə. Əgər münasibətlər prosesi tənzimlənərsə, sizə elə gəlmirmi ki, yaranan münasibət süni prosesə dönüşər və...

-...Yox, bu tədricən, obyektiv şəkildə tənzimlənsin. Məsələn, mən deyərdim ki, şair və yazıçıların neytral qalma, qarışmama səbəbi aldana bilmə qorxusudur. Məsələn, mən tez aldana bilənəm və məni çox asanlıqla aldada bilərlər. Ancaq ümumi vətəndaş mövqeyindən söhbət gedirsə... Bu yöndə bizi heç kim təhlil eləmir. Hətta ədəbi tənqidçilər də baxsalar görərlər ki, hər bir  şair və ya yazıçının siyasi mövqeyi mətnin altında yatır. Onun siyasi baxışları, mövqeyi yazdığı mətndə əks olunur. Oxuyanlarda onun siyasi baxışlarını görür.

-Daha bir mübahisə və müzakirə doğuran, sir-sifətindən eqoist, yekəxana, daxilən isə çox qorxaq görünən ictimailəşmiş bir fikir də var. Bəzi yazıçı və şairlər deyir: Mən özüm üçün yazıram, oxumayan oxumasın...

-Bu özünü sığortalamaqdi, tənqiddən qaçmaqdır. Əgər qüsur olursa, ,,özüm üçün yazıram,,deyib  özünü sığortalamaqdı. Əgər elədirsə, həmin adamlara deyirəm: onda yazdıqlarını özün üçün saxla, heç yerdə çap elətdirmə, heç yerdə çıxış etmə, heç bir iddia ortaya qoyma. Sandığa yığ, otur üstündə. Ədəbiyyata iddia ortaya qoyanlar elə ən çox “iddiam yoxdur” deyənlərdir. Onsuz da hər bir yaradıcılığın mütləq qüsuru var. Bunsuz mümkün deyil.

Adi bir şey deyim. Hər şair heca vəznində yazıb da saza şeir qaldıra bilməz. Hansısa aşıq hansısa şairin şeirini saza uyğun gözəl oxusun və ya hansısa şeirə bir gözəl musiqi bəstələnsin, bunu kim istəməz? İstəyirsə, bəs bu iddia deyil? Burada qeyri-səmimi notlar var. Bizim bugünkü ədəbi alanda, bugünkü ədəbi cameədə xeyli qeyri-səmimi notlar səslənir. İçlərindən keçəni demirlər, bu da ədəbiyyat üçün yaxşı hal deyil.

-İbrahim bəy, Tomiris... Bilirsinizmi ki...

-Aaa. Bilməzmiyim. Qazaxistanda abidəsi ucaldılıb...

-Milliyətcə kim olub? Təbii ki, türk. Amma…

-Bəy, mən tarixçi deyiləm.

-Sözümün canı var… 

-Nəyə görə deyirəm tarixçi deyiləm. Mənə dedilər sən futbola azarkeşlik edirsən? Dedim azarkeş deyiləm, ancaq Türkiyə yabançı bir ölkə ilə oynayanda həvəslə baxıram.Təbii ki, Türkiyəyə azarkeşlik eləmək üçün. Dedilər bəs Qazaxın ,,Göyəzən,, komandası ilə Cənubi Azərbaycanin ,,Traktor" komandası oynayarsa hansına azarkeşlik edərsən? Dedim bu milli məsələdir, "Traktor"a. Çünki milli kəsim, türk hardadırsa, mən onların yanındayam, öyrənmək üçün.

Hə, Tomiris tarixin hansı dönəmində olmasına baxmayaraq təbii ki, türkdür.

-Tomiris haqqında Qazax türkləri möhtəşəm film çəkiblər…

- Həmin Atrau şəhərində onun abidəsi var, bəli.

-Filmdən danışırdıq. Maraqlidir ki, bu filmi niyə bu qədər vaxtda tarixə isnad edərək “Tomiris anamızdır” deyən Azərbaycan türkləri, Türkiyə türkləri yox, Qazax türkləri çəkdilər? Mənə elə gəlir ki, türklüyə qazaxlar daha böyük sevgi ilə daha çox qucaq açıblar. Çingiz xan haqqında da eynisini onlar ediblər.

-Qazaxıstanda çox möhtəşəm proseslər gedir. Nursultan Nazarbayevin  rəhbərliyi ilə Qazax xanlığının  500 illiyi ilə bağlı bir kitabın  nəşrində iştirak elədim. Putin desədə ki, Qazaxıstanın dövlətçilik ənənələri yoxdur, dünən yaranıb. Nazarbayevin ona cavabı oldu ki, əslində sizin dövlətçiliyiniz yoxdur. Və bunu birbaşa isbat etmək üçün Qazax xanlığının 500 İlliyi ilə bağlı sərəncam verdi. Bütün qazax alimlərini, tarixçilərini, filoloqlarını səfərbər elədi ki, bizim tariximizlə bağlı dünyanın hansı küncündə bir balaca çarix parçası varsa, gedin onu incələyin və  gətirin, onun vəsaitini Qazax dövləti verəcək.

Onun üzərində alimlər illərlə çalışdı, Qazax xanlıqlarının tarixi yazışmaları, onların qonşu dövlətlərlə səfirlikləri, ticari işləri bu 500 illiklə bağlı elmi kitaba cəmləndi və bu çox geniş qeyd olundu. Bütün Türk cümhur başkanları orada  iştirak etdi. Yabançı ölkələrə də bu bir mesaj oldu.

Tarixlə bağlı onu deyim ki, təəssübkeşliyimdən ümumtürk tarixi ilə bağlı harda nə varsa, onu öyrənməyə çalisiram.

-Qazaxıstanda Türk tarixini öyrənən qurum varmı?

-Əlbəttə var. Beynəlxalq Türk Akademisi Qazaxıstanda, Türküstanda yerləşir. O böyük türk tarixini öyrənən ən vacib qurumdur.

Bu gün TÜRKSOYa rəhbərlik edən Düsen Kaseinov Qazax mədəniyyət xadimidir.

-Belə qurum Azərbaycanda da varmı?

- TÜRKSOYun Azərbaycan nümayəndəliyi var. Elçin Qafarov başçılıq edir, hərdən tədbirlərdə rastlaşırıq.

Mahmud Kaşğari fondu, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi və s. var.

-Qayıdaq Azərbaycana... Sumqayıtda yerləşən Əli Kərim adına  poeziya evinin direktorusunuz. Missiyanız nədir?

- Missiyamız yaşadığımız şəhərdə ədəbiyyatın təbliği və yaşadığımız şəhərdə yazıçıların, şairlərin qayğıları ilə məşğul olmaq.

-Elə cavab verdiniz ki, yeni sual meydana çıxdı və həm də mübahisəli bir sual. Yəni ədəbiyyat yaradan adamların qayğısına mütləq kim isə qalmalıdır ki?..

-Poeziya evinin götürə biləcəyi yük var, əlbəttə, poeziya evi kiməsə ev verə bilməz, yardım edə bilməz…

-Mən sizin, yaradıcı adamların, qurumların timsalında AYB-ni nəzərdə tuturam. Söhbət tək sizdən getmir.

-Yazıçılar Birliyi ayrı qurumdur, Əli Kərim adına Poeziya Evi isə Mədəniyyət Nazirliyinin strukturudur. Yazıçılar Birliyinin Sumqayıt bölməsi var, mənim ora qarışacağım yoxdur.

-Sual başqadı. Yazicilar Birliyinin üzvləri ev, təqaüd iddiasında bulunur. Bunu nəzərdə tuturam. Sizcə dövlət bunu etməlidirmi - şairə, yazıçıya ev, təqaüd verməlidirmi? Dünyanın hansı ölkəsində belə presedent var?

- Dövlət edir, etdikcə adamlar da istəyir. Məsələ gündəmdə olmasa onlar da istəməz.

-Məsələn, Turkiyədə Yazıçılar Birliyi varmı?

- Var, bir neçə vakıflar var. Məsələn, Türk Ədəbiyyatı Vakfı var.

-O Vakfın dövlətə bağlılığı varmı?

-Dövlətlə əməkdaşlığı var, dövlət vəsait ayırır büdcədən. Orda da şərait yaradılır. Mən Türk Ədəbiyyatı Vakfının fəxri üzvüyəm, sıx əlaqəm var. Ədəbiyyat sahəsində çox zəngin işləri var, sərgiləri var və dovlətlə də sıx əməkdaşlıqları var.

-Orada dövlətlə əməkdaşlıq edir və ortaya Nobel mükafatcisi çıxarırlar... Burada isə dövlətin birbaşa qayğısı ilə əhatə olunublar, ortada da heç nə yoxdur.

-Qaygi millət naminədir. Dövlətin siyasətinin bir hissəsi də mədəniyyətin inkişafıdır. Yazıçıya meydan verilməlidir ki, onun əsəri təbliğ olunsun. Ondan sonra yazıçı öz əsərindən qonorarını götürsün. Bizdə o məsələ hələ həllini tapmayıb. Əslində yazıçı əsərini nəşriyyata təqdim etməlidir, anlaşma yapmalıdır. Bizdə bu iş cox zəifdir. Əvvəlcə  buna münbit şərait yaradılmalıdır, yazıçı öz yaradıcılığını təqdim etməlidir. Əgər kütlə tərəfindən bəyənilməzsə, bu artıq yazıçının problemidir.

-Bilirsiniz ki, müstəqillik qazanılandan sonra Azərbaycanda süni də olsa bir ədəbi cərəyan yarandı-postmodernistlər cərəyanı. Onlara münasibətiniz və onlarla münasibətiniz necədir?

-Bilirsiniz, postmodernistlik də, modernistlik də təbii olmalıdır. Avropanı Azərbaycana köçürməklə nəyəsə nail olmaq mümkün deyil və ümumiyyətlə bu nə Azərbaycana, nə də dünyaya lazım deyil. Ona qalsa, Şaiq Vəlinin üslubu modernistlik idi.Millilik üzərində qurulmuş postmodern üslub. Dili də, düşüncəsi, təfəkkürü də millilik üzərində qurulmuş postmodern üslub idi.

Bir dəfə bir gənc gəldi ki, mən yeni cərəyan yaradıram-filan. Dedim yarat. Axı cərəyan yaratmaq üçün sənin hansısa cərəyana mənsub əsərin olmalıdır, tərəfdaşın olmalıdır və s. Cərəyanı yaratmırlar, cərəyana mənsub əsər yaradırlar, ona da mütəxəssislər, ədiblər, tənqidçilər baxır, qərar verir ki, burda yeni cərəyan var, ya yox. Yoxsa… durğu işarələri bilməyən biri şeir yazır, adını da modern şeir qoyur. Bu, olmaz.

Ancaq bunu da deməliyəm ki, dünya qloballaşır, müasirləşir, inkişaf edir. Ədəbiyyat insan hisslərinin birbaşa ifadəsidir. Rəngarənglik, yeni, mükəmməl  cərəyanların olması heç də pis olmazdı. Əgər insan fərqli baxış bucağından fərqli bir şey sərgiləyə bilirsə, qoy olsun.

-Mənə görə söz, yəni misra-şeir ona görə qüdrətlidir, təsirlidir ki, onun içində heca var, qafiyə var, emosiya, ahəngdarlıq var…

- Təəssüf ki, mənzərəmizdə bu da var, ölçülü-biçili, ilk baxışdan şeirə oxşayan, ancaq qətiyyən şeir olmayan mətnlər də var. Heca, qafiyə hamısı yerindədi, ancaq… şeir deyil. Bir kitabımın adı belədir: "Şair olmaq zülümdür"

Qələm, dəftər, dörd divar,

Sevinc, qəm ,giley-guzar.

Şeir qoşmağa nə var-

Şair olmaq zülümdür…

Hecasız da şeir olur. Elə şeirləri şeir edən daxili hormoniyadır. Məsələn, Nazim Hikmətin sərbəst şeirlərinin o qədər zəngin daxili hormoniyasi var ki... 

-Siz bu gün N. Hikmət səviyyəsinə, S.Vurgun səviyyəsinə yetişəcək elə bir adam tanıyırsınızmı, adını deyə və yaxud sadalaya bilərsinizmi? Təbii ki, Azərbaycan miqyasında.

-60-cılar deyə formalaşan bir ədəbi nəsil vardı, bilinir ki, bura kimlər daxildir. Sonra 80-lər gəldi, onlara da itirilmiş nəsil dedilər. Amma doğrudan bir neçə şairin adını çəkmək olar ki, o boşluğu doldurdular.

-Kimlər?

-Ramiz Qusarçaylı, Sabir Sarvan, Akif Səməd.

Məmməd İlqarı da demək olar, amma o, 70-lərə aiddir. Görünən bunlardı.

-Bəs sizin ədəbi nəsil? Və sizin nəsildən sonra gələnlər?..

- Çox istedadlı gənçlik gəlir. Gəncliyi həmən dəyərləndirib qiymət verdikdə elə bilirlər artıq missiyaları bitib, yazıb yaratdılar, qutardı hər şey. Mən həmişə demişəm, ədəbiyyat söhbəti ağır söhbətdi. Ələlxusus da adlar çəkiləndə. Musa Yaqubgilin nəslindən çoxlu şairlər oldu ki, gəldilər, sona çatdıqda Musa Yaqub, Zəlimxan Yaqub, Məmməd İsmayıl, Rüstəm Behrudi, Ramiz Rövşən,Vaqif Bayatlı qaldı. Orda da çoxlu adamlar vardı, gəldilər, seçildilər, sonalandılar və bunlar qaldı. İki üç isim də əlavə etmək olar, ancaq son onluqdu. Yuxarı deyil.

Bizdə də hələ ki, yazırlar, həm də ad çəksəm dostlar inciyə bilər, yanaşmalar müxtəlifdir. Mənsub olduğum nəsil haqqında isə bizdən sonrakılar söz deyə bilər.

Bir onu deyə bilərəm ki, bizim payımıza düşən onilliklər boş deyil. Ümumiyyətlə Türk dünyası heç bir şeydə qısır deyil. Hər zaman istedadlar olub, yetişib, doğulur və yetişəcək. Çünki bu millətin mədəniyyət tərəqqisidir və davam eləməlidir.

-Həm maddi, həm də mənəvi cəhətdən şairlik nə qazandırıb sizə?

-Əvvəla içim rahatdı. Könül rahatlığı tapmışam. Maddi tərəfi haqqında isə deyə bilərəm ki, 90-cı ildən bu poeziya evinin direktoruyam, maas alıram, mükafatlar olur, sonrası da nəşrlər, redaktələr, tərcümələr və onlardan gələn gəlir. Bütün bunlar isə hamısı ədəbiyyat adınadır.

-Bildiyiniz kimi, bu, hazırlıqsız, spontan müsahibə oldu. Vermədiyim sual varmı ki, siz o haqda söz demək istərdiniz?

- Hər insan öz zamanının övladıdır. Mənim ölkəmin, millətimin ki, bu ağrı-acıları var, bunu yaşayırıq… Amma… adam belə istəmir vallah. Bu fəlakətdən ən böyük olanı sınırlarımızın natamam olmasıdır. Bir şeirdə deyildiyi kimi,;

Sındı məmləkətim sınırlarından,

Çəpəri pozulan bağ nədi, bildim.

Bax bu ağrıları bütün varlığımda, canımda, qanımda hiss edirəm, hiss edirəm ki, düşmən hər gün belimden keçib mənim məmləkətimin göbəyində at oynadır. İstəyirəm millətimiz birləşsin, sınırlarımız bütövləşsin və nəhayət haqq-ədalət olsun, idarə edənlər də, idarə olunanlar da haqqı tanısın. Məmləkətimin Türk Törəsinə bağlı möhkəm millət olmasını, özunə yaraşan millət olmasını istəyirəm.

-Şair, sonda sizin üç şeirinizi, həm də öz dilinizdən oxucularımıza təqdim etmək istərdik. Fikrimizcə, Söz sərrafı olaraq Sözdən taxt-tac qurduğunuz, zərgər dəqiqliyi ilə süslənmiş və üç bestseller roman ağırlığında olan, amma bizim seçdiyimiz o üçcə şeiri… deyin gəlsin (Bir az fikirləşir və istədiyimiz şeirləri əzbər bildiyini deyir, sonra şeirləri söyləyir).

Necəsən

Mənim səndən uzaqlarda

Yamandı halım, necəsən?

Özgəsinə qismət olan

Cahi cəlalım, necəsən?

Yalana döndü gərcəyim

Ay gözəlim, ay goycəyim.

Cəmənim,çölüm, çiçəyim,

Pətəyim, balım, necəsən?

Daşam yolun üstə bitən,

Nə sirrdir anlamaz yetən.

Gözü-könlü dil-dil ötən,

Dilləri lalım,  necəsən?

Zər-zibam, ləlim, gövhərim,

Yaqut, yəmən, simu-zərim,

Barmaqları bəxtəvərim,

Başı bəlalım, necəsən?

Uzun dönməz mənə sarı,

Yarı, öz ömründən yarı.

İbrahimin sitəmkari,

Necəsən, zalım, necəsən?..

O sevdalı çağlar yadındadımi

O sevdalı çağlar yadındadımi?-

Bir mən igid idim, bir də sən gözəl.

Dünyada mənə tay dəli yoxuydu,

Yoxuydu dünyada sənə tən, gözəl.

Bəs heç demirsənmi hardadı görən

İpek tellərinə nərgizlər horən.

Sən idin onlara yaraşıq verən,

Nə çiçək gözəldi, nə çəmən gözəl.

Sevgi bir yol gələr adama haqdan,

Sənin divanənəm elə o vaxtdan.

Gözümə ağ gəlib yola baxmaqdan,

Ürəyə xal düşüb, saça dən, gözəl.

Mən ömür surmədim vaxtdı uzatdim,

Elə sənsizliklə başımı qatdım,

Goynəyə-goynəyə əlliyə çatdım,

Gülə-gülə ölləm “öl” desən, gözəl.

Gör mən nə saymışam, fələk nə sayıb-

Dönüb sənə baxmaq sayılar ayıb…

Aradan qırx igid ömrü adlayıb,

Mən həmən dəliyəm, sən həmən gözəl