Oqtay QASIMOV
Elçibəy İnstitutunun rəhbəri 
 
Bir neçə gün əvvəl, keçmış Ağdərə rayonunun Heyvalı (Drambon) kəndi ərazisində Rusiya sülhməramlılarının müşayiəti ilə Kəlbəcərə inşaat materialları aparan Azərbaycana məxsus avtomobil karvanının qarşısı ermənilər tərəfindən kəsilib.
Məsələyə müdaxilə edən Rusiya hərbçiləri ilə söhbətdə ermənilər yolu bir şərtlə – “Kəlbəcər rayonu ərazisindən daha qısa yolla  Ermənistana getmələrinə imkan yaradıldıqdan sonra” açacaqlarını bildiriblər.

Yayılan videodan görünür ki, aksiya sülhməramlıların bilgisi daxilində əvvəlcədən planlaşdırılıb. Belə ki, ərazidə bir neçə televiziyanın çəkiliş aparması və rus sülhməramlılarının operativ şəkildə əraziyə gələrərk, aksiya iştirakçıları ilə söhbətdə “Arsax” ifadəsini özəlliklə işlətmələri bu ehtimalı daha da artırır.

Digər tərəfdən, videolardan aydın görünür ki, aksiya iştirakçıları arasında kənardan gələn şəhər tipli şəxslər kənd əhalisindən daha çoxdur.
“Yolkəsmə” aksiyasının Rusiya Xarici İşlər naziri Lavrovun mətbuat konfransından dərhal sonra keçirilməsi təsadüfü sayılmamalıdır. Mətbuat konfransındakı çıxışında “Laçın dəhlizi”ndə Azərbaycanın suverenliyini heçə sayan Lavrov həmin əraziləri Rusiyanın “məsuliyyət zonası” olaraq təqdim edib.

Nəzərə alınmalıdır ki, 10 noyabr anlaşmasında suverenliyimizi şübhə altına salan “məsuliyyət zonası” termini mövcud deyil. Hiyləgər Lavrov 2010-cu ildə olduğu kimi, qəsdən prosesə yeni siyasi terminlər əlavə etməklə, mahiyyəti dəyişməyə və münaqişə zonasında Rusiyanın nəzarətindəki əraziləri genişləndirməyə çalışır. Onun bu özfəaliyyətinə sərt münasibət bildirilməlidir.

Rusiya sülhməramlıları noyabrın 10-dan sonra yerləşdikləri ərazilərlə bağlı yayımladığı xəritəni vaxtaşırı yeniləyərək, daha çox ərazini “öz nəzarətlərindəki ərazilər” kimi təqdim etməyə çalışırlar. Bu tipli xəritə oyunu bir neçə dəfə təkrarlanıb. 10 noyabr anlaşmasının birinci maddəsinə görəsə, hərbi əməliyyatlar dayandığı anda “tərəflər olduqları yerdə dayanırlar”.

O zaman sual olunur: hərbi əməliyyatlar getmədiyi və mövqe dəyişikliyi baş vermədiyi halda, xəritədə necə dəyişiklik aparıla bilər?
Xatırladaq ki, Ermənistanın Şirak vilayətindən noyabrın 26-dan sonra Qarabağa gətirilmiş təxribatçılara qarşı dekabrın 11-də Böyük Tağlar və Çaylaqqala kəndlərində DTX-nin  keçirdiyi anti-terror əməliyyatından sonra oraya gələn “sülhməramlılar” həmin əraziləri öz “məsuliyyət zonalarına” daxil edərək, xəritiə dəyişikliyi aparmışdı.
Azərbaycanın sərt etirazından sonra Rusiya MN xəritəni əvvəlki vəziyyətə qaytardı. Amma vərdişkar olan Rusiya MN ölkə başçısının Şuşaya səfərindən sonra xəritəyə növbəti dəfə “əl gəzdirib”, Şuşanı “oval vəziyyətdən çıxararaq, mühasirəyə salıb”.
10 noyabrdan indiyə qədər yalnız Qarabağdakı erməni əhalinin himayədarı qismində çıxış edən Rusiya bölgədəki “fəaliyyət dairəsini və məsuliyyət zonasını” genişləndirmək üçün bu prosesdə yenə onlardan istifadə edir.

Bölgədəki bütün strateji məntəqələrdə nəzarəti ələ keçirməyə çalışan Rusiyanın planlarını görmək çətin deyil. Belə ki, ehtiyac olmadığı halda, terrorçu bir keşişin “xahişi” ilə Kəlbəcərdəki Xudavəng məbədində post quran Rusiyanın niyyəti indi Ermənistanla Qarabağı birləşdirən strateji Kəlbəcər yoluna nəzarəti ələ almaqdır.

Bu məqsədinə nail olacağı halda, Kəlbəcər də Laçının taleyi ilə üzləşə bilər. Bu isə 44 günlük savaşda qazanılanların masada itirilməsi anlamına gəlir.

Məsələnin mahiyyətinə dərindən varmayan bəzi xoşməramlı soydaşlarımız “gələcəkdəki birgəyaşayış naminə” “Qarabağdakı ermənilərin Kəlbəcər ərazisindən Ermənistana getməsinə icazə verilməsini mümkün” hesab edirlər. Amma nəzərə almadıqları məqamlar var.

Əvvəla, Ermənistanla sərhədlərimiz tam olaraq nəzarət altına alınmayıb. Laçın-Gorus arasında dövlət sərhədində keçid məntəqəsi yaradıla və sərhədçilərimiz öz  xidməti vəzifələrini həyata keçirə bilmədiyindən, Ermənistandan Qarabağa gələn yola nəzarət olunmur. Bu ərazi və 5 km enindəki “Laçın dəhlizi”  Rusiya hərbçilərinin nəzarətində olduğundan, Azərbaycana düşmən mövqedə olan şəxslər və terrorçular rahat şəkildə ərazilərimizə daxil olub, təhlükəsizliyimizi təhdid edirlər.

Digər tərəfdən, Rusiya sülhməramlı missiyasının fəaliyyəti cəmiyyətdə kifayət qədər narahatlıq yaratdığından, ikinci bir yolun açılması və onların nəzarətinə verilməsi baltanı ayağımıza vurmaq anlamına gəlir.
Bu baxımdan, hazırkı vəziyyətdə Kəlbəcərdən keçən yolun açılmasına qəti şəkildə yol vermək olmaz.

Qeyd edilməlidir ki, Rusiya tərəfindən yönləndirilən ermənilərin 10 noyabr anlaşmasına istinad edən bu iddiaları tamailə əsassızdır. Çünki 10 noyabr anlaşmasına görə, Ağdərədən keçən Tərtər-Kəlbəcər yolu ölkədaxili, Ağdərə-Basarkeçər yolu isə beynəlxalq yoldur.

Bu yoldan ermənilərin istifadəsi ancaq Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımasından, ona qarşı ərazi iddialarından əl çəkməsindən keçir. Yalnız bundan sonra iki ölkə arasında sülh müqaviləsi bağlanmalı, diplomatik münasibətlər qurulmalıdır.

Bütün bunlar baş verdikdən sonra bölgədə barış və əmin-amanlıq bərqərar olacaq ki, o zaman Ermənistanla uyğun yerlərdə sərhəd-keçid məntəqələri qurula və ermənilər Laçın yolu ilə bərabər, Kəlbəcər yolundan da istifadə edərək, Ermənistana gedib-gələ bilərlər.