Monopolist şirkətin qiymət siyasəti həm vətəndaşlara, həm də dövlətə ziyan verir

Dekabr ayında bütün dünyada hava nəqliyyatından istifadə edənlərin sayında artım müşahidə olunur. Çünki qış turizm mövsümünün başlaması və Yeni il bayramı məhz bu aya təsadüf edir.
Pandemiyadan əvvəl, dekabr aylarında xarici ölkəyə üz tutan vətəndaşlarımızn sayı da həmişə çox olub. Lakin Azərbaycandan xarici ölkəyə səfər etmək elə də asan məsələ deyil.

“Azərbaycan Hava Yolları Dövlət Şirkəti” (AZAL)- nin bilet qiymətlərinin baha olması əksər vətəndaşın bu arzusunu ürəyində qoyub. Bu problem illərdir Milli Məclisdə, media və televiziyada gündəmə gətirlisə də, həllini tapmayıb.
Azərbaycandan nəinki uzaq məsafələrə səyahət etmək, qonşu ölkələrə uçmaq belə xeyli vəsait tələb edir. Bilet qiymətlərinin yüksək olmasından ən çox əziyyət çəkənlər isə tələbələrdir.

Məlumat üçün qeyd edək ki, 1992-ci ildə yaradılmış AZAL-ın donanmasına “Boeing” və “Airbus” şirkətlərinin istehsalı olan 18 sərnişin təyyarəsi daxildir. AZAL ölkəxarici 50 şəhərə, ölkədaxili isə 2 şəhərə müntəzəm uçuşlar həyata keçirir.

Hazırda hava yolu ilə sərnişin daşımalarının 97 faizi AZAL-ın tabeliyindədir. Ölkədə “Buta” və Türk Hava Yolları (THY) şirkətləri də fəaliyyət göstərir. Lakin AZAL monopolist siyasətlə bu şirkətləri də özünə tabe etməyi bacarıb.



2020-ci ildə pandemiyanın vurduğu zərəri aradan qaldırmaq üçün dövlət büdcəsindən AZAL-a 87 milyon manat dotasiya verilib. Buna baxmayaraq şirkət həmin ili 160 milyon manat zərərlə başa vurduğunu açıqlayıb.

Vətəndaşlar da AZAL-ın satdığı biletlərin qiymətlərindən narazıdırlar. Onlar qonşu ölkələrdəki bilet qiymətlərinin Azərbaycandan dəfələrlə ucuz olduğunu vurğulayırlar.

Paytaxat sakini Taleh Muradov Azpolitika-ya bildirib ki, təhsili ilə bağlı tez-tez Türkiyəyə səfər etməli olur: “Təyyarə qiyməti çox baha olduğundan avtobusdan istifadə edirdim. Lakin hazırda pandemiya ilə əlaqədar bu mümkün deyil. Bakıya təyyarə ilə gedib-gəlmək üçün 600 manatdan çox xərcim çıxır”.

Pərviz Əsgərov qeyd edir ki, ən sərfəli üsul Gürcüstan Hava Yolları ilə səyahət etməkdir: “Bir çox vətəndaşımız bu cür dolayı yollarla xaricə üz tutur. Çünki Gürcüstanda onlarla şirkət 40-50 avro qarşılığında istənilən Avropa ölkəsinə uçuşlar edir”.

Azər Əliyev isə bildirib ki, qiymətər aşağı olmalıdır ki, bütün vətəndaşlar rahat səyahət edə bilsinlər: “Düşünürəm ki, AZAL-ın özəlləşdirilməsi həm vətəndaşlara sərf edər, həm də ölkədəki turizm inkişaf etmiş olar”.

Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) məlumatına əsasən,cari ilin 9 ayında ölkədaxili biletlərin qiyməti sabit qalıb. Bir gedişin qiyməti 53.67 manat təşkil edib. Xarici səfərlərlə bağlı hər gedişin qiyməti isə 1.3 faiz bahalaşaraq 724.27 manata yüksəlib. 
Təyyarələrin dövlət tərəfindən alındığını, hava limanlarının dövlət büdcəsinin vəsaiti ilə tikildiyini nəzərə alsaq, AZAL-ın bilet qiymətlərini vətəndaşlara bu qədər baha satması anlaşılan deyil.



Məsələn, 31 dekabr tarixindəki Tbilis-İstanbul reysi “Pegasus” Hava Yolları vasitəsilə 82 manat təşkil edirsə, eyni tarixdəki Bakı-İstanbul reysini AZAL 359 manata təklif edir. 
Yəni Gürcüstandan 4 dəfə baha qiymətə.
İqtisadçı ekspert Xalid Kərimli bildirir ki, pandemiyanın yaratdığı yeni reallıqlar, hava şirkətlərinin uçuş xərcini artırıb: “Bunun bir çox səbəbi var. İlk növbədə dünyada “ağ benzin”in qiyməti bahalaşıb.
Bundan başqa yeni təyyarələrin qiyməti yüksəlib, epidemioloji vəziyyət şirkətlərin uçuş qrafikinin tez-tez dəyişməsinə, planlarının yenilənməsinə səbəb olub.
Tez-tez qapanmalar olduğundan, insanlar biletlərini qaytarırlar. Nəticədə reyslər təxirə salınır, ya da təyyarədə çox az adam olur. Bu nüansların hər biri aviaşirkətlərin xərcinin artmasına səbəb olur. Pandemiyadan əvvəl şirkətlər növbəti illərin planlamasını aparıla bilirdisə, hazırda bu qeyri-müəyyən formada həyata keçirilir”.



Ekspert qeyd edir ki, AZAL-ın dövlət şirkəti olması onun xərclərini xeyli artırır: “AZAL dövlət mülkiyyəti olduğundan xərcləri minimallaşdırmaq və optimallaşdırmaq şirkət rəhbərlərinin marağında deyil. Həmçinin AZAL-ın monopolist şirkət olması da hamıya məlumdur.
Aydındır ki, rəqabət olmayan yerdə hər zaman xərclər qeyri-müəyyən olur və bu da biletlərin qiymətinə təsirsiz ötüşmür. Hava limanlarının AZAL-ın idarəetməsində olması da beynəxalq şirkətlərlə maraqların toqquşmasına səbəb olur. AZAL hava limanlarının sahibi olduğundan istədiyi aviaşirkətləri ora buraxır və ya buraxmır. Bundan əziyyət çəkənlər isə vətəndaşlar olur”.

Ekspert xatırladır ki, əksər dövlət şirkətlərində olduğu kimi AZAL da eyni üsuldan istifadə edir: ”Yeni satınalmaları, müxtəlif xərcləri dövlət şirkətləri qarşılayır.
İşin gəlirli sahələri isə, məsələn daşımalar, bilet satışı hansısa məmurun sahibi olduğu şirkət tərəfindən yerinə yetirilir. Yəni işin xərc hissəsini dövlət şirkətləri, rahat və gəlirli hissəsini isə fərdi şəxslərin sahibləndiyi şirkətlər reallaşdırır.

Nəticədə bu gəlirlər dövlət büdcəsindən yayınaraq, həmin sahibkarın cibinə daxil olur. Qeyd etdiyimiz bütün bu amillər AZAL-ın qiymətləri optimallaşdırmasına mane olur”.



Qiymətlərin bu qədər baha olması turizm sektoruna da mənfi təsir göstərir. Hər il Azərbaycanda turizmin inkişafı üçün büdcədən milyonlarla manat pul ayrılır. Bakıda və bölgələrdə yeni turizm sahələri yaradılır. Lakin nədənsə bilet qiymətlərində turizm adına müsbət addım atılmır.
Nəzərə almaq lazımdır ki, turist təkcə gedəcəyi yerlə yox, bilet qiymətləri ilə də maraqlanır. Bu zaman sual olunur, “təyyarə xidmətinin bu qədər baha təklif olunması, ölkədəki digər qiymətlərlə bağlı turistlərdə hansı təəssüratı yaradır?”.

Dövlət Turizm Agentliyinin mətbuat xidmətinin nümayəndəsi Fikrət Təhməzov bildirir ki, bilet qiymətlərinin aşağı olması turizmə müsbət təsir göstərir: “İqtisadi nəzəriyyə bunu göstərir ki, aşağı qiymətlər adətən satışların həcmini çoxaldır və bu, turizmə müsbət təsir göstərir. 
Bilet qiymətlərinin müəyyən olunması isə “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nin səlahiyyətindədir”.



AZAL-ın məlumat mərkəzindən isə “AzPolitika.info” ya bildirildi ki, mütəmadi olaraq yeniliklər və kampaniyalar haqqında sosial şəbəkədə və rəsmi saytda sərnişinlərə məlumat verilir: “Həmçinin qeyd olunub ki, pandemiya dövründə yaranan zərərlərin, yanacağın və daşıma xərclərinin artmasıyla əlaqədar yaxın tarixdə bilet qiymətlərinin ucuzlaşması gözlənilmir”./azpolitika

Elvin Bəyməmmədli