Azərbaycan türklərinin ataları – » Press-fakt.az ictimai-siyasi onlayn qəzet

Azərbaycan türklərinin ataları – Tarixin axınını dəyişən oğuzlar

Tarix: 13-05-2020, 20:44

Birinci Göytürk Xaqanlığı 630-cu ildə böyük böhran dönəminə girdiyi vaxt Orxon vadisində türk boylarından doqquzu (Doqquz Oxlar) birləşərək, bir xaqanlıq qurdular. İkinci Göytürk Xaqanlığı qurulduqdan sonra oğuz adıyla tanınan türk boyları onlar oldular. Bir çətir altında birləşən türklər özlərinə Üç Oğuz, Altı Oğuz, Doqquz Oğuz, Otuz Oğuz və s. kimi adlar verdilər.
Adı tarixin daş kitabələrinə həkk olunan Oğuz türkləri haqda yazını təqdim edirik.

Oğuz adına ilk dəfə Yeniseyin daş kitabələrində rast gəlinib.
Mahmud Qaşqariyə görə, 22 boydan, “Oğuz Xan” dastanına görə isə 24 boydan ibarət Orta Asiya kökənli ən böyük türk boyudur. VII əsrə yaxın dövrlərdə böyük köçlərlə yer dəyişdirməyə başlayıblar. Bizans qeydlərinə görə, əvvəlcə Balkan yarımadasına üz tutublar.

Oğuz Xanın övladları

Tarixi mənbələrə görə, oğuzlar Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Türkmənistan, İran, İraq, Suriya, Misir və Balkan yarımadasında (Bolqarıstan, Rumıniya, Yunanıstan, Şimali Makedoniya, Kosovo və Serbiya) yaşayan türklərin atalarıdır. Qədim türk dastanlarına görə, oğuzlar Oğuz Xanın 6 oğlu və onların hər birinin 4 oğlundan doğulublar.

X əsrə qədər köçəri həyat tərzi sürən oğuzlar bu dövrdə Xəzər dənizinin şərqində Oğuz Yabqunun öndərliyində ilk dövlətlərini qurdular. Oğuz Dövlətinin hökmdarı yabqu idi, ona köməkçi olan ikinci şəxs isə kül erkin adını daşıyırdı. Ordunun başında subaşı dayanırdı. Oğuzlar özlərini bütün türk boylarının ümumi anlamına gələn “oğuz” adlandırırdılar. 1000-ci ildə qıpçaqlar tərəfindən bu dövlətin varlığına son qoyulmasından sonra oğuzlar ikiyə bölündü. Bir qismi şimala, bir qismi də cənuba üz tutdu. Şərqdəki oğuzların tarixi başqa səmtə yönəldi. 840-cı ildə Uyğur Dövləti qırğızlar tərəfindən dağıdıldıqdan sonra oğuzların ən böyük və tarixi köçü başladı. Asiyanın dörd bir tərəfinə yayılan oğuzların bir qismi Qərbə üz tutdu və qan qohumluğu olan boylarla birləşdi.

Adı Quranda keçən oğuz xaqanı

“Oğuz” kəlməsinin “güclü” və “qüvvətli” mənasına gələn “öküz” anlamında bir ləqəb olduğu və Mete Xanın öküz buynuzlu bir dəbilqə taxması səbəbindən bu ləqəbin istifadə edildiyi bildirilir. Bəzi mənbələr Hun hökmdarı Metenin əslində Oğuz Xanın özü olduğunu iddia edir. Bu iddianı irəli sürən mənbələr Quranda Zülqərneyn (iki buynuzlu) olaraq adı keçən peyğəmbərin Mete Xan olduğunu bildirir. Oğuzlarda liderlərin hakimiyyətinin gücünü simvolizə edən “qut” anlayışı da, onların peyğəmbər soyundan gəlməsi inancından ortaya çıxmışdı. Oğuz boyları tərəfindən qurulan böyük və kiçik dövlətlərdə xaqanın həmişə Oğuz Xanın soyundan gəldiyinin qeyd olunması da, bu inanca əsaslanırdı.

Oğuzların dağları

Göytürk kitabələrinə görə, Oğuzlar doqquz boyadan meydana gəlmiş bir xalqdır. Bu səbəbdən, bəzi mənbələrdə Toquz (Doqquz) Oğuz da adlandırılır. Oğuzların ilk yaşayış məskənləri Tul çayının sahilləri hesab olunur. İstəxriyə görə, Oğuzların yeni yurdu Xəzər dənizindən Sırdərya çayı sahilləri, Fərab və İsficaba qədər uzanırdı. Dastanlar və tarixi əsərlərdə “Oğuzların dağları” kimi təqdim olunan Qazıqurd və Qazılıq da, Qaracuq sıra dağlarında yerləşirdi.

Oğuzların Ögüz (çay) dedikləri çaya alimlər Seyhun (Sırdərya), Amudəryaya da Ceyhun adını verdilər. X əsrdə Oğuz Dövlətinin paytaxtı Sırdərya çayı yaxınlığında yerləşən Yenikənd idi.

Həyat tərzləri

X əsrin əvvəllərində oğuzların əksəriyyəti köçəri həyat tərzi sürürdü. Yaz aylarında şimaldakı Qaraquma və şimal-qərbdəki yaylaqlara köç edir, qış yaxınlaşanda Sırdərya çayının aşağı sahillərinə qayıdırdılar. Yabqu adını daşıyan Oğuz hökmdarları qış fəsillərində Yenikənddə otururdu. Oğuz ölkəsindəki Cənd və Hüvar şəhərləri də yabquların idarəçiliyində idi. Bu şəhərlərdə müsəlmanlar da yaşayırdı. Mahmud Qaşqari Sapran, Fərab, Suğnaq, Qərnağ və Sitkünü də Oğuz şəhərləri arasında sayırdı. Mənbələrdə Qaşqarinin bəhs etdiyi dövrdən sonrakı dönəmlərdə oğuzların yeni şəhərlər saldıqları bildirilir. Bunlardan biri də Barçınkənddir.

Oğuz şəhərlərində aparılan arxeoloji araşdırmalarda inkişaf etmiş maddi-mədəniyyət izlərinə rast gəlinir. Bu dönəmlərdə oğuzların böyük əksəriyyəti oturaq həyat tərzinə keçdi. Buna təsir edən ən böyük amil şübhəsiz ki, onların İslam dinini qəbul etməsi oldu. Oturaq həyat tərzi seçən oğuzlar köçərilərin siyasi fəaliyyətlərinə və köçlərinə qatılmadılar, monqol işğallarına qədər şəhərlərdə yaşadılar. Sonrakı dövrlərdə qədim Azərbaycan ərazilərinə üz tutdular. İndiki Anadolu və Güney Azərbaycan, habelə Xorasana.

Məşğuliyyət və ənənələri

X əsrin əvvəllərində oğuzların iqtisadi fəaliyyətləri köçəri həyat tərzinə uyğun olaraq, heyvandarlığa əsaslanırdı. Sərvətlərini qoyun sürüləri, dəvə və at ilxıları təşkil edirdi. 921-ci ildə Oğuz subaşısı (ordu komandanı) Ətrək Tarxan Abbasilərin elçiləri üçün təşkil etdiyi ziyafətdə qonaqlarına qoyun əti verdiyi kimi, xalqı üçün də qoyun kəsdirmişdi. Qədim türk dastanları oğuzların digər türk boyları kimi dəvə və at əti yediklərini göstərir. Böyük ehtimalla at əti həmişə yox, xüsusi günlərdə yeyilirdi. Oğuzların İslamı qəbul etdikdən sonra at əti yeməkdən imtina etdikləri bildirilir.

Oğuzlarla qonşuları müsəlmanlar arasında sıx ticarət əlaqələri vardı.
Oğuzlarda evləndikləri qadının ailəsinə başlıq pulu verməsi ənənəsi mövcud idi. Evlənəcək gənclər ox atır, oxun düşdüyü yerdə çadırlarını qururdular.

Görünüşləri

Oğuzların milli yeməkləri bəzi türk boylarında olduğu kimi tutmac (sulu düşbərə) idi. Amma oğuzların X əsrdə üz cizgilərinin digər türk boylarından nə qədər fərqli olduqları məlum deyil. Bu məsələdə ən qədim tarixi qeydin yer aldığı “Cami ət-Təvarix”də oğuzların üz cizgilərinin əvvəllər digər türk boylarından fərqlənmədiyi, amma Mavəraünnəhrə gəldikdən sonra buranın iqlim şərtlərinə uyğun olaraq taciklərə bənzəməyə başladıqları bildirilir.

Döyüşçü oğuzlar

Oğuzlar saqqallarını kəsir, bığ buraxır və bütün türklər kimi saçlarını uzadırdılar. Həyat tərzi və ağır təbiət şərtlərinin təsiri altında xarakterləri də sərt idi. Döyüşçü olmaq başlıca məqsəd sayılırdı. Qonaqpərvər olan oğuzların danışıq dili türk ləhcələri arasında ən zərifi hesab olunurdu.

İslam dininin qəbul edilməsi

X əsrin ortalarında Sitkündə İslamı qəbul edən böyük bir türk icmasının yaşamasından bəhs olunur. Bu icmanın oğuzlar olduğuna şübhə yoxdur. Yenə eyni dövrdə Fərab və Şaş (Daşkənd) arasında oğuz və qarluqlardan İslamı qəbul etmiş 1000 çadıra yaxın bir icmanın yaşadığı bildirilir. Tarixçilər 960-cı ildə 200.000 çadırlıq bir türk icmasının müsəlman olduğunu yazırlar. Bu türk icması Qaraxanlıların hakim olduğu yerlərdəki Yağma, Qarluq, Çigil, Toxsı və digər türk xalqlarından ortaya çıxmışdı. X əsrin ikinci yarısında İslam dini oğuzların yarıdan çoxunu əhatə edirdi.

Oğuz ölkəsi

“Oğuz eli”, “Qaraqoyunlu eli”, “Ağqoyunlu eli” kimi nümunələrdən də məlum olur ki, müxtəlif boylardan formalaşan etnik və siyasi icmalara “el” deyilirdi. Bu ifadə zamanla “xalq” və “ölkə” sözlərinə çevrildi. Oğuz elini meydana çıxaran birliklərin hər birinə “boy” adı verilirdi. Mahmud Qaşqari bu ifadənin oğuz dilində olduğunu yazır. Boyun başında dayanan əsilzadəyə “boy bəyi” deyilirdi. Boylar da obalara ayrılırdı. Qaşqari “oba” ifadəsinin də, oğuz dilində olduğunu söyləyir. Obalardan sonra ailələr gəlir. Ancaq oğuz dilində ailənin ifadə forması məlum deyil. Beləliklə ailələr obaları, obalar boyları, boylar da Oğuz elini meydana gətirirdi. Yurd elin, boyun, obanın və ailənin yaşadığı yerdir. Oğuz elində oymaq birliyi boy idi.

Tarixin axınını dəyişənlər

Əslində oğuz boyları VII əsrdən etibarən digər türk boyları arasından yüksəlməyə başlamışdı. XI əsrdə Orta və Yaxın Şərqə üz tutaraq, Azərbaycan, İran, Ön Asiya və Suriyanı ələ keçirdilər. Misir, Şimali Afrika, Balkan yarımadası və Vyanaya qədər Mərkəzi Avropada hakim olanlar yenə oğuzlardı. Bu dövlətləri və bölgələri ələ keçirən oğuzlar buralarda oturuşdular, tarixin axınını dəyişdirən imperiyalar və dövlətlərini qurdular.

Oğuzlar tarixin ayrı-ayrı dönəmlərində bu dövlət və imperiyaları qurdular:

Böyük Səlcuq İmperiyası, Səlcuq Dövləti, Türkmən Bəylikləri, Atabəylər Dövləti, Qaraqoyunlu İmperiyası, Ağqoyunlu İmperiyası, Ramazanoğulları Bəyliyi, Səfəvilər İmperiyası, Əfşarlar İmperiyası, Qacarlar Dövləti, Anadolu Bəylikləri və Osmanlı İmperiyası...

Oxunub: 909

Xəbəri paylaş Paylaş:

Xəbər xətti

02-11-2025

13:35 | Baydenin seçkilərdən geri çəkilməsinin əsas səbəbi AÇIQLANIB
13:30 | Bu kənd məktəbində dərslər dəhlizdə keçirilir - VİDEO
13:10 | 310 əcnəbi jurnalist bir arada - ZƏFƏR videomuza baxacaqlar
13:00 | Rus dilində ən uzun sözdə 55 hərf var - "Ginnesin Kitabı"nda rekord dəyişib
12:50 | DƏBDƏBƏLİ VİLLA, 6 metrlik hasar, HELİKOPTER MEYDANÇASI: Həbs edilən başçı Mehdiyevlə qonşu imiş
12:30 | 30 ildir icra başçısı olan ali təhsilli müəllim-MƏMUR KİMDİR?
12:25 | Vinisius “Real”dan sonra gedəcəyi klubun formasında məşq edir
12:20 | Nevada səhrasında 315 nəfərin külü TAPILDI
12:00 | 2024-cü ilin dekabrından Türkiyəni 550 min suriyalı qaçqın TƏRK EDİB
11:55 | Ermənistan AĞRI DAĞDAN RƏSMƏN İMTİNA ETDİ - 2025-ci il noyabrın 1-dən...
11:50 | "ChatGPT” daha bu mövzularda kömək edə bilməyəcək
11:44 | Türkiyədə 62 milyon dollarlıq narkotik ələ keçirildi
11:40 | Tramp Pentaqona Nigeriyaya daxil olmağa hazır olmağı tapşırdı
11:35 | Ukrayna ordusu “Qara Şahin” əməliyyatına başlayıb - Pokrovsk ətrafında döyüşlər şiddətlənir
11:30 | MƏNZİL BAZARINDA BAHALAŞMA DAVAM EDİR - Səbəb nədir? /VİDEO
11:25 | İsmayıllıda bir gündə ikinci zəlzələ
11:22 | Dünyanın sonu yaxınlaşır? Nostradamusdan 2025-ci ilin sonu üçün dəhşətli PROQNOZ
11:20 | Bakı-Xankəndi velosiped yarışının tarixi müəyyənləşdi
11:15 | Region çalxalanır: İrana qurudan hücum ola bilər - Bu istiqamətdə

01-11-2025

22:30 | Prokurorluq Qaradağ RİH-ə girdi, MÜAVİN HƏBS EDİLDİ
19:40 | MİLYARDLARIN BATDIĞI RAYONLAR - Korrupsiyalaşmış icra hakimiyyəti sistemi dəyişməsə...
19:30 | İran raket proqramı və uranın zənginləşdirilməsindən İMTİNA ETMƏYƏCƏK
19:20 | Ukrayna Pokrovska xüsusi təyinatlıları göndərib - Əməliyyata Kirill Budanov rəhbərlik edir
15:05 | Putin Azərbaycan əsilli jurnalistə SƏFİR RÜTBƏSİ VERDİ
15:00 | Vahid Ələkbərovun SƏRVƏTİ NƏ QƏDƏRDİR?- Son MƏLUMAT
14:30 | Ruslar üçün Türkiyədə yeni problem - Rusiyalıların çox istifadə etdiyi ödəniş sistemi bağlandı
14:20 | Karib dənizində gərginlik artır - ABŞ donanması Venesuela sahillərinə yaxınlaşıb
14:15 | Rusiya azərbaycanlı tələbələrə 280 dövlət sifarişli yer ayırır
12:25 | “ABŞ bizi təbii sərvətlərimizə görə hədəfə alır”- Maduro
12:15 | “RUSİYA İLƏ MÜHARİBƏ QAÇILMAZDIR”- “Biz artıq “sıfır fazası”ndayıq”
12:00 | Ötən ay 8,2 milyon manata yaxın qaçaqmal aşkarlanıb
11:55 | Ramiz Mehdiyevin xanımı da işdən çıxarıldı - Rektor əmr imzalayıb
11:50 | "Allah kəssin belə yaşayışı, dünən də bu gün yatdım”- Fədayə Laçından etiraf
11:44 | BMT: Qəzza jurnalistlər üçün ən ölümcül yerdir
11:31 | Növbəti Günəş fırtınası BÜTÜN PEYKLƏRİ MƏHV EDƏ BİLƏR - ESA-dan XƏBƏRDARLIQ
11:15 | Tramp-Putin görüşü bu hadisədən sonra təxirə salınıb - Moskva rəsmi sənəd göndərib ki...
11:11 | Məşhur tarixçi Eydelman haqda həbs qərarı çıxarıldı - Rusiyada “xarici agent” elan edilib
11:05 | Rus ordusunun son sutkadakı itkiləri açıqlanıb - SİYAHI
11:01 | Trampın oğlu Ermənistana səfər edəcək
10:15 | PALÇIQ, SU və AĞAC: VENESİYA1600 İLDƏN ÇOXDUR NİYƏ BATMIR? ONU SAXLAYAN SİSTEM NƏDİR?
10:01 | “Dərman idxalının həcmi kəskin azalır, qiymətlər isə artır”- “Səbəbləri araşdırılmalıdır”
09:40 | 10 milyon dollarlıq qızıl unitaz satışa çıxarılır - “Sərvətin simvolu” kimi deyil...
09:35 | Yaşı 100-ü ötənlərin ortaq sirri: Hamısı bu qidanı yeyir
09:30 | Güc balansı dəyişir: Türkiyə “Tayfun”ları buna görə aldı
09:00 | VENESUELAYA HÜCUM HƏR AN BAŞLAYA BİLƏR - ABŞ ordusu əsas hədəfləri müəyyənləşdirib
08:55 | Pentaqon “Tomahawk” raketlərinin Ukraynaya tədarükünü təsdiqləyib - Tramp qərar verəcək...
08:45 | Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələri ilk dəfə Estoniyanın səmasını qoruyacaq
01:00 | ABŞ və Çin "Ay yarışı"na başladı - ABŞ erkən başlayıb, amma çox gecikib...
00:55 | "12 manata monqol əti" Azərbaycan bazarını bürüyüb
00:50 | İstanbul bələdiyyəsinin daha 4 əməkdaşı həbs olundu
00:45 | Paşinyan Azərbaycanla bağlı KOMİSSİYANIN yeni TƏRKİBİNİ TƏSDİQLƏDİ - ADLAR
00:40 | ABŞ hərbi zərbələr endirəcək - Hədəflər açıqlandı
00:35 | Paşinyan Mirzoyanın xanımına Azərbaycanla bağlı vəzifə verdi
00:30 | Azərbaycanda xəstəyə ölən şəxsin ürəyi köçürüldü - Qafqazda İLK
00:25 | Moskvada “İstanbul mafiyası”nın lideri saxlanıldı - Azərbaycanlı imiş
00:20 | “AQRAR SEKTORDA 100 MİNLƏRLƏ QEYRİ-FORMAL İŞÇİ VAR...”- “Asan və çevik mobil tətbiq yaradılmalıdır”
00:15 | Rusiyadan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı açıqlama: “...2 ilə mümkündür”
00:10 | Ərdoğanın Bakıda Zəfər paradında iştirakı nəzərdə tutulur - Nazir müavini
00:05 | Qarabağ separatçılarının məhkəmə istintaqı başa çatıb
00:00 | SAXLANILAN BAŞÇI İLƏ BAĞLI QƏRAR VERİLDİ - Nədə ittiham olunur?

31-10-2025

20:41 | "Hürriyyət"in baş redaktoru Vüqar Məmmədov barəsində həbs qərarı çıxarılıb
15:30 | Deputat narazılıq etdi: "AZƏRBAYCANDA 600 MƏKTƏBİN DİREKTORU YOXDUR" - "Hər dəfə yeni metodologiya kəşf olunur..."
15:25 | Britaniya şahzadəsi tituldan məhrum edildi - Kral sarayından da uzaqlaşdırıldı
15:20 | "Zəngəzur dəhlizi TRASEKA-nın çox vacib marşrutudur"- Baş katib
15:15 | "Bu qədər tez yoldan çıxdınız?" - Lüks avtomobilləri görən prezident qəzəbləndi
14:15 | Tramp ABŞ-yə gələn qaçqın sayına limit qoydu - İldə cəmi 7500 nəfər...
14:00 | “PUTİN VARSA, RUSİYA VAR”MI?- yaxud, Rusiyanı “başı kəsilmiş toyuq” adlandıran məşhur yazıçı niyə haqlıdır?
13:45 | Tutulan İH başçısının köməkçisi "YAZILANLAR YALANDIR" dedi: Müavin, köməkçilər və baş memar saxlanmayıb...
13:15 | İran-Azərbaycan quru sərhədi açıla bilər?- Araqçı danışdı
13:00 | "Burundidən 10 minə yaxın sənət əsəri oğurlanıb"- Ekspert
12:45 | 2025-ci ildə Azərbaycanın qızıl ixracı 2 dəfə artıb
12:30 | “Bir gün Azərbaycan liderinin nitqini İRƏVANDA EŞİTSƏNİZ, BİLİN Kİ...”- “İlham Əliyev Qafqazı 1-ci Pyotrdan geri alıb”
12:15 | "Qarabağ"-"Çelsi" matçını bu hakim idarə edəcək - 5 ay Rusiya əsirliyində olub
12:10 | SEPAH komandirləri Xameneini qərar vermək səlahiyyətindən kənarlaşdırıblar - MOSSAD
12:00 | “Barsa” “Qalatasaray”ın ulduzu üçün hərəkətə keçdi
11:55 | Taksi sürücüləri üçün imtahan keçiriləcək - DİM
11:45 | Ceyhun Bayramov Səmərqənddə gürcüstanlı həmkarı ilə görüşdü
11:40 | Ermənistan Naxçıvana gedən dəmir yolunun təmirinə vəsait ayırmadı
11:35 | Rusiyanın bir neçə regionu dron hücumuna məruz qalıb - Bu ərazilərdə partlayışlar olub
11:30 | Bakıda tanınmış müğənni yol qəzasında həyatını itirdi - VİDEO/FOTO
11:22 | Rus ordusunun son sutkadakı itkiləri açıqlandı - SİYAHI
11:15 | HƏBS OLUNAN sabiq İH başçısının VƏKİLİ DANIŞDI: “Bir onu deyə bilərəm ki…”
11:10 | Azərbaycanda suya da limit tətbiq ediləcək
11:05 | Elm və Təhsil Nazirliyində yoxlamalara başlanıldı
11:00 | Ramiz Mehdiyevin gəlini işindən uzaqlaşdırılıb - Əhliman Əmiraslanov təyin etmişdi...
00:40 | Tacikistan spikeri: Azərbaycan beynəlxalq platformaların mərkəzidir!
00:35 | "Qırmızı Komando" təşkilatına QARŞI ƏMƏLİYYAT - ən azı 132 NƏFƏR ÖLDÜ
00:30 | Dağıstanlı deputat Ukraynaya qarşı döyüşməyə getdi
00:28 | Erməni müdafiə naziri Azərbaycanla sərhədə gəldi
00:25 | Netanyahudan hədə dolu çıxış: “...başqaları etməsə, biz edəcəyik!”
00:20 | Həbs edilən icra başçısı bu məmurun DAYISI İMİŞ
00:15 | “ŞƏXSİ AMBİSİYALARININ TƏSİRİ İLƏ YOLUNU AZIR...”- Eldar Əzizov da Ramiz Mehdiyevi “vurdu”
00:10 | Bill Qeyts bəşəriyyəti məhv edəcək SƏBƏBİ AÇIQLADI: İqlim dəyişikliyi deyil...
00:05 | Ukraynaya müharibəni davam etdirmək üçün 389 milyard dollar lazımdır
00:03 | "Moskva və Bakı Rusiya vətəndaşlarının tezliklə qayıtması üçün dialoq aparır" - Zaxarova
00:00 | Həyat yoldaşının başını qırxan Tamerlan Məmmədov həbs olunub

30-10-2025

19:00 | TRAMP VƏ Sİ NƏDƏ RAZILAŞDILAR? - “Bu, möhtəşəm görüş idi”
18:00 | “Milyonların harda və nəyə xərclənməsinin izinə düşülməlidir...”- Keçmiş deputatdan nazirliyə ağır ittiham
17:55 | "LUKOİL" BİTDİ? - Vahid Ələkbərovun neft imperiyasına SARSIDICI ZƏRBƏ
17:40 | Sərdar Cəlaloğlu bacısı oğlunun həbsindən danışdı: Həm Prezident Administrasiyası, həm də DTX...

Davamı

Azərbaycan türklərinin ataları – Tarixin axınını dəyişən oğuzlar

Xəbər xətti