Azərbaycan türklərinin ataları – » Press-fakt.az ictimai-siyasi onlayn qəzet

Azərbaycan türklərinin ataları – Tarixin axınını dəyişən oğuzlar

Tarix: 13-05-2020, 20:44

Birinci Göytürk Xaqanlığı 630-cu ildə böyük böhran dönəminə girdiyi vaxt Orxon vadisində türk boylarından doqquzu (Doqquz Oxlar) birləşərək, bir xaqanlıq qurdular. İkinci Göytürk Xaqanlığı qurulduqdan sonra oğuz adıyla tanınan türk boyları onlar oldular. Bir çətir altında birləşən türklər özlərinə Üç Oğuz, Altı Oğuz, Doqquz Oğuz, Otuz Oğuz və s. kimi adlar verdilər.
Adı tarixin daş kitabələrinə həkk olunan Oğuz türkləri haqda yazını təqdim edirik.

Oğuz adına ilk dəfə Yeniseyin daş kitabələrində rast gəlinib.
Mahmud Qaşqariyə görə, 22 boydan, “Oğuz Xan” dastanına görə isə 24 boydan ibarət Orta Asiya kökənli ən böyük türk boyudur. VII əsrə yaxın dövrlərdə böyük köçlərlə yer dəyişdirməyə başlayıblar. Bizans qeydlərinə görə, əvvəlcə Balkan yarımadasına üz tutublar.

Oğuz Xanın övladları

Tarixi mənbələrə görə, oğuzlar Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Türkmənistan, İran, İraq, Suriya, Misir və Balkan yarımadasında (Bolqarıstan, Rumıniya, Yunanıstan, Şimali Makedoniya, Kosovo və Serbiya) yaşayan türklərin atalarıdır. Qədim türk dastanlarına görə, oğuzlar Oğuz Xanın 6 oğlu və onların hər birinin 4 oğlundan doğulublar.

X əsrə qədər köçəri həyat tərzi sürən oğuzlar bu dövrdə Xəzər dənizinin şərqində Oğuz Yabqunun öndərliyində ilk dövlətlərini qurdular. Oğuz Dövlətinin hökmdarı yabqu idi, ona köməkçi olan ikinci şəxs isə kül erkin adını daşıyırdı. Ordunun başında subaşı dayanırdı. Oğuzlar özlərini bütün türk boylarının ümumi anlamına gələn “oğuz” adlandırırdılar. 1000-ci ildə qıpçaqlar tərəfindən bu dövlətin varlığına son qoyulmasından sonra oğuzlar ikiyə bölündü. Bir qismi şimala, bir qismi də cənuba üz tutdu. Şərqdəki oğuzların tarixi başqa səmtə yönəldi. 840-cı ildə Uyğur Dövləti qırğızlar tərəfindən dağıdıldıqdan sonra oğuzların ən böyük və tarixi köçü başladı. Asiyanın dörd bir tərəfinə yayılan oğuzların bir qismi Qərbə üz tutdu və qan qohumluğu olan boylarla birləşdi.

Adı Quranda keçən oğuz xaqanı

“Oğuz” kəlməsinin “güclü” və “qüvvətli” mənasına gələn “öküz” anlamında bir ləqəb olduğu və Mete Xanın öküz buynuzlu bir dəbilqə taxması səbəbindən bu ləqəbin istifadə edildiyi bildirilir. Bəzi mənbələr Hun hökmdarı Metenin əslində Oğuz Xanın özü olduğunu iddia edir. Bu iddianı irəli sürən mənbələr Quranda Zülqərneyn (iki buynuzlu) olaraq adı keçən peyğəmbərin Mete Xan olduğunu bildirir. Oğuzlarda liderlərin hakimiyyətinin gücünü simvolizə edən “qut” anlayışı da, onların peyğəmbər soyundan gəlməsi inancından ortaya çıxmışdı. Oğuz boyları tərəfindən qurulan böyük və kiçik dövlətlərdə xaqanın həmişə Oğuz Xanın soyundan gəldiyinin qeyd olunması da, bu inanca əsaslanırdı.

Oğuzların dağları

Göytürk kitabələrinə görə, Oğuzlar doqquz boyadan meydana gəlmiş bir xalqdır. Bu səbəbdən, bəzi mənbələrdə Toquz (Doqquz) Oğuz da adlandırılır. Oğuzların ilk yaşayış məskənləri Tul çayının sahilləri hesab olunur. İstəxriyə görə, Oğuzların yeni yurdu Xəzər dənizindən Sırdərya çayı sahilləri, Fərab və İsficaba qədər uzanırdı. Dastanlar və tarixi əsərlərdə “Oğuzların dağları” kimi təqdim olunan Qazıqurd və Qazılıq da, Qaracuq sıra dağlarında yerləşirdi.

Oğuzların Ögüz (çay) dedikləri çaya alimlər Seyhun (Sırdərya), Amudəryaya da Ceyhun adını verdilər. X əsrdə Oğuz Dövlətinin paytaxtı Sırdərya çayı yaxınlığında yerləşən Yenikənd idi.

Həyat tərzləri

X əsrin əvvəllərində oğuzların əksəriyyəti köçəri həyat tərzi sürürdü. Yaz aylarında şimaldakı Qaraquma və şimal-qərbdəki yaylaqlara köç edir, qış yaxınlaşanda Sırdərya çayının aşağı sahillərinə qayıdırdılar. Yabqu adını daşıyan Oğuz hökmdarları qış fəsillərində Yenikənddə otururdu. Oğuz ölkəsindəki Cənd və Hüvar şəhərləri də yabquların idarəçiliyində idi. Bu şəhərlərdə müsəlmanlar da yaşayırdı. Mahmud Qaşqari Sapran, Fərab, Suğnaq, Qərnağ və Sitkünü də Oğuz şəhərləri arasında sayırdı. Mənbələrdə Qaşqarinin bəhs etdiyi dövrdən sonrakı dönəmlərdə oğuzların yeni şəhərlər saldıqları bildirilir. Bunlardan biri də Barçınkənddir.

Oğuz şəhərlərində aparılan arxeoloji araşdırmalarda inkişaf etmiş maddi-mədəniyyət izlərinə rast gəlinir. Bu dönəmlərdə oğuzların böyük əksəriyyəti oturaq həyat tərzinə keçdi. Buna təsir edən ən böyük amil şübhəsiz ki, onların İslam dinini qəbul etməsi oldu. Oturaq həyat tərzi seçən oğuzlar köçərilərin siyasi fəaliyyətlərinə və köçlərinə qatılmadılar, monqol işğallarına qədər şəhərlərdə yaşadılar. Sonrakı dövrlərdə qədim Azərbaycan ərazilərinə üz tutdular. İndiki Anadolu və Güney Azərbaycan, habelə Xorasana.

Məşğuliyyət və ənənələri

X əsrin əvvəllərində oğuzların iqtisadi fəaliyyətləri köçəri həyat tərzinə uyğun olaraq, heyvandarlığa əsaslanırdı. Sərvətlərini qoyun sürüləri, dəvə və at ilxıları təşkil edirdi. 921-ci ildə Oğuz subaşısı (ordu komandanı) Ətrək Tarxan Abbasilərin elçiləri üçün təşkil etdiyi ziyafətdə qonaqlarına qoyun əti verdiyi kimi, xalqı üçün də qoyun kəsdirmişdi. Qədim türk dastanları oğuzların digər türk boyları kimi dəvə və at əti yediklərini göstərir. Böyük ehtimalla at əti həmişə yox, xüsusi günlərdə yeyilirdi. Oğuzların İslamı qəbul etdikdən sonra at əti yeməkdən imtina etdikləri bildirilir.

Oğuzlarla qonşuları müsəlmanlar arasında sıx ticarət əlaqələri vardı.
Oğuzlarda evləndikləri qadının ailəsinə başlıq pulu verməsi ənənəsi mövcud idi. Evlənəcək gənclər ox atır, oxun düşdüyü yerdə çadırlarını qururdular.

Görünüşləri

Oğuzların milli yeməkləri bəzi türk boylarında olduğu kimi tutmac (sulu düşbərə) idi. Amma oğuzların X əsrdə üz cizgilərinin digər türk boylarından nə qədər fərqli olduqları məlum deyil. Bu məsələdə ən qədim tarixi qeydin yer aldığı “Cami ət-Təvarix”də oğuzların üz cizgilərinin əvvəllər digər türk boylarından fərqlənmədiyi, amma Mavəraünnəhrə gəldikdən sonra buranın iqlim şərtlərinə uyğun olaraq taciklərə bənzəməyə başladıqları bildirilir.

Döyüşçü oğuzlar

Oğuzlar saqqallarını kəsir, bığ buraxır və bütün türklər kimi saçlarını uzadırdılar. Həyat tərzi və ağır təbiət şərtlərinin təsiri altında xarakterləri də sərt idi. Döyüşçü olmaq başlıca məqsəd sayılırdı. Qonaqpərvər olan oğuzların danışıq dili türk ləhcələri arasında ən zərifi hesab olunurdu.

İslam dininin qəbul edilməsi

X əsrin ortalarında Sitkündə İslamı qəbul edən böyük bir türk icmasının yaşamasından bəhs olunur. Bu icmanın oğuzlar olduğuna şübhə yoxdur. Yenə eyni dövrdə Fərab və Şaş (Daşkənd) arasında oğuz və qarluqlardan İslamı qəbul etmiş 1000 çadıra yaxın bir icmanın yaşadığı bildirilir. Tarixçilər 960-cı ildə 200.000 çadırlıq bir türk icmasının müsəlman olduğunu yazırlar. Bu türk icması Qaraxanlıların hakim olduğu yerlərdəki Yağma, Qarluq, Çigil, Toxsı və digər türk xalqlarından ortaya çıxmışdı. X əsrin ikinci yarısında İslam dini oğuzların yarıdan çoxunu əhatə edirdi.

Oğuz ölkəsi

“Oğuz eli”, “Qaraqoyunlu eli”, “Ağqoyunlu eli” kimi nümunələrdən də məlum olur ki, müxtəlif boylardan formalaşan etnik və siyasi icmalara “el” deyilirdi. Bu ifadə zamanla “xalq” və “ölkə” sözlərinə çevrildi. Oğuz elini meydana çıxaran birliklərin hər birinə “boy” adı verilirdi. Mahmud Qaşqari bu ifadənin oğuz dilində olduğunu yazır. Boyun başında dayanan əsilzadəyə “boy bəyi” deyilirdi. Boylar da obalara ayrılırdı. Qaşqari “oba” ifadəsinin də, oğuz dilində olduğunu söyləyir. Obalardan sonra ailələr gəlir. Ancaq oğuz dilində ailənin ifadə forması məlum deyil. Beləliklə ailələr obaları, obalar boyları, boylar da Oğuz elini meydana gətirirdi. Yurd elin, boyun, obanın və ailənin yaşadığı yerdir. Oğuz elində oymaq birliyi boy idi.

Tarixin axınını dəyişənlər

Əslində oğuz boyları VII əsrdən etibarən digər türk boyları arasından yüksəlməyə başlamışdı. XI əsrdə Orta və Yaxın Şərqə üz tutaraq, Azərbaycan, İran, Ön Asiya və Suriyanı ələ keçirdilər. Misir, Şimali Afrika, Balkan yarımadası və Vyanaya qədər Mərkəzi Avropada hakim olanlar yenə oğuzlardı. Bu dövlətləri və bölgələri ələ keçirən oğuzlar buralarda oturuşdular, tarixin axınını dəyişdirən imperiyalar və dövlətlərini qurdular.

Oğuzlar tarixin ayrı-ayrı dönəmlərində bu dövlət və imperiyaları qurdular:

Böyük Səlcuq İmperiyası, Səlcuq Dövləti, Türkmən Bəylikləri, Atabəylər Dövləti, Qaraqoyunlu İmperiyası, Ağqoyunlu İmperiyası, Ramazanoğulları Bəyliyi, Səfəvilər İmperiyası, Əfşarlar İmperiyası, Qacarlar Dövləti, Anadolu Bəylikləri və Osmanlı İmperiyası...

Oxunub: 902

Xəbəri paylaş Paylaş:

Xəbər xətti

16-09-2025

01:00 | Müharibədən sonra RUSİYANI GÖZLƏYƏN FƏLAKƏT - MİNLƏRLƏ ƏLİ SİLAHLI QATİL GERİ QAYIDACAQ...
00:45 | Prezident o evlə bağlı tapşırıq verdi - VİDEO
00:40 | Bakının bəzi əraziləri yenidən qurulacaq - SƏRƏNCAM
00:35 | 20 MİN DOLLARLIQ ANALIQ: Təklifi QƏBUL ETSƏNİZ...
00:30 | Polşa səmasında daha bir PUA vurulub
00:27 | Fransanın Polşaya göndərdiyi “Rafale” qırıcıları nüvə başlığı daşıya bilir
00:25 | NATO Rusiya ilə faktiki müharibədədir - Kreml
00:20 | "İsrail regional təhlükəsizliyə birbaşa təhdiddir"- BMT-yə üzvlüyünün dondurulması tələb edildi
00:15 | “Ədalət Qəzzanın külündən qalxacaq”- Pezeşkian
00:13 | "QƏZZADA ÖLDÜRÜLƏN fələstinlilərin sayı 680 MİN NƏFƏRDİR” - BMT DƏHŞƏTLİ rəqəm AÇIQLADI
00:10 | Daha bir slavyan ölkəsində Maydan hazırlanır
00:05 | Hava limanından Əhmədliyə London taksisinin qiyməti şok etdi
00:03 | Prezident Şuşada Selçuk Bayraktaroğlunu qəbul etdi - FOTOLAR
00:00 | Rəqqada gizli tunellər aşkarlandı - Türkiyəyə doğru qazılır

15-09-2025

20:00 | RUSİYA BELARUSDAN KİYEVƏ HÜCUM EDƏ BİLƏR - 30 minlik qoşun hara göndəriləcək?
19:50 | Yeni İşçi Qrup YARADILDI - Samir Şərifov rəhbərlik edəcək /ADLAR
19:45 | Bakıda və rayonlarda leysan yağacaq - XƏBƏRDARLIQ
17:45 | Nepalın Müvəqqəti Baş Naziri seçildi və... 6 ay sonra gedəcəyini elan etdi
17:00 | YAPON MÖCÜZƏSİ və ya Uzunömürlülüyün sirləri
16:30 | "ChatGPT"yə bu məlumatları verməyin - TAM SİYAHI
16:20 | ICESCO-nun Baş direktoru "Dostluq" ordeni ilə təltif edilib
16:15 | Masallı və Salyandan İtaliya və Fransaya qurbağa əti ixrac olunur - 150 qramı 10-40 avroya satılır
16:00 | Ermənilər Kərkicahanda dinc SAKİNLƏRİ NECƏ ÖLDÜRÜB?- Məhkəmədə sənədlər AÇIQLANDI
15:45 | "Rusiya, əslində, Ukraynadakı müharibəni uduzur"- Kit Kelloq
15:35 | "Vərəmin müalicəyə tabe olmayan formaları ortaya çıxıb"- Səhiyyə komitəsinin sədri
15:30 | İcra başçısının "Sea Breeze"də dava edən qohumu həbs olundu
15:15 | İcra başçısının sabiq müavini dələduzluqda ittiham olunur
15:00 | UKRAYNA RUSİYANIN “ÜRƏYİNƏ” ZƏRBƏLƏR ENDİRİR - Neft-qaz infrastrukturunun yarısı yararsızdır
14:50 | Kim Çen In yeni təlimatlarını açıqladı - "Hamburger" deyənlər edam ediləcək
14:45 | Tramp ilk dəfə Rusiyanı təcavüzkar adlandırıb
14:40 | Ötən il məhkumlar bir sıra tibbi xidmətlərdən istifadə edə bilməyib
14:30 | Azərbaycan ordusunu heç vaxt üstələyə bilmərik - Paşinyan
14:00 | PEZEŞKİANIN VALİDEYNLƏRİ: 7 BACI-QARDAŞIN 5-İNCİSİ: “Atam da türkdür, anam da!” - FOTOLAR
13:55 | Tramp növbəti dəfə Venesuelanı hədələdi: Mübarizəmiz davam edəcək!
13:45 | Paşinyanın açdığı məktəbdə “Azərbaycan bayrağı” qalmaqalı - Stulların rəngi ilə "hörmətsizlik"
13:40 | Kəlbəcər şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - FOTO
13:35 | Hava proqnozu açıqlandı: Sabah leysan yağacaq
13:15 | MEDVEDEV BU DƏFƏ NATO-nu HƏDƏLƏDİ: “NATO ölkələri Ukraynada bizim PUA-ları vursa...”
13:10 | Pezeşkian müsəlman ölkələrini İsraillə əlaqələri kəsməyə çağırıb
13:05 | “Ermənistanın silah bazarları məhdudiyyətsizdir”- Paşinyan irəvanın silahlandığını etiraf etdi
13:00 | Məhəmməd Mirzəli qiyabi olaraq 6 il 6 ay azadlıqdan məhrum edilib
12:55 | "Togg"-un yeni modeli "T10F" satışa çıxdı - Qiyməti açıqlandı
12:45 | AZƏRBAYCANDA ƏN YÜKSƏK MAAŞI KİMLƏR ALIR?- Bu sahədə çalışanlar 3-4 min manat qazanır
12:30 | 7 KÖRPƏNİN ÖLDÜYÜ xəstəxananın sabiq direktoru iki dəfə ölkəni tərk edib - MƏHKƏMƏ
12:25 | XİN Bakının azad edilməs ilə bağlı bəyanat yaydı
12:15 | Prezident Xocalı rayonunun Badara kəndində - FOTOLAR
12:10 | Paşinyan KTMT-ni “topa tutdu”: Azərbaycana qardaş ölkə kimi yanaşıb
12:00 | “VƏTƏNİM MƏNƏ XƏYANƏT ETDİ”- Puqaçovanın müsahibəsi Rusiyanı qarışdırdı /VİDEO
11:50 | MOSSADdan İranla bağlı sensasion MESAJ: “Yerini dəqiq bilirik!..”
11:44 | Xankəndidə terrora cəhd edən hay keçən il "mən azərbaycanlıyam" demişdi - VİDEO
10:40 | Tramp Vaşinqtonda fövqəladə vəziyyət elan etməklə hədələyib
10:30 | Bu gün Azərbaycanda BİLİK GÜNÜ qeyd olunur
00:30 | Türkiyə əsilli Sinan Selen Almaniyanın ƏKS-KƏŞFİYYATINA RƏHBƏRLİK EDƏCƏK - "Bild"
00:21 | “Türkiyə müxalifəti burulğanda çabalayır”- Ərdoğan
00:20 | Bakının erməni-bolşevik işğalından azad olunmasından 107 il ötür
00:15 | Britaniya Azərbaycanla strateji tərəfdaş olduğunu elan etdi
00:13 | Keçmiş prezident Atambayevin ailəsi zorla evindən çıxarıldı
00:11 | "Kirkin qətlində şübhəli bilinən şəxs TƏKADAMLIQ KAMERADA SAXLANILIR"- Fox News
00:10 | Rusiya Polşaya niyə hücum etdi? - Keçmiş prezident açıqladı
00:07 | İran BMT-də Fələstin dövlətinə niyə səs vermədi? - Detallar
00:05 | Yağış yenə Sabunçuda yenə çətin vəziyyət yaratdı...- VİDEO
00:00 | “Biz Üçüncü dünya müharibəsinin astanasındayıq”- Berns

14-09-2025

21:50 | Separatçılığın kitabı bağlandı, Azərbaycan suverenliyini tam bərpa etdi - İlham Əliyev
21:31 | İslama görə neçə gün YAS SAXLAMAQ lazımdır?- ...Quranda belə bir hökm yoxdur
19:30 | XANKƏNDİDƏ ERMƏNİ ƏSİLLİ SAKİN TERRORA CƏHD ETDİ - Polisə atəş açıb, yaralanan var
19:25 | Rusiyalı səfir Zəngəzurdan danışdı: “Çoxlu sual işarəsi var”
19:20 | İsrailin taleyi həll olunur: 60-dan çox lider toplandı
19:15 | İham Əliyev Xankəndidə açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
19:00 | Türkiyə XİN Yunanıstana etiraz edib - "Belə təşəbbüslərdən çəkinməyə çağırırıq"
16:10 | İSLAM ÖLKƏLƏRİNİN YENİ GÜC MƏRKƏZİ QURULUR - İtirən tərəf ABŞ və İsrail, qazanan tərəf Türkiyədir
16:05 | Rusiya ordusu Donetsk vilayətini atəşə tutdu - ÖLƏNLƏR VAR - FOTO
16:00 | ABŞ-yə məxsus beş "F-35" qırıcısı Puerto-Rikoya enib - "Reuters"
15:55 | "Bilir ərinin ikinci ailəsi var, deyir ki, nə olsun?"- Çingiz Abdullayev
15:45 | Prezident Qaraxanbəyli kəndinin təməlini qoydu - FOTOLAR
15:00 | TƏBRİZİN "Traktor"unun ÇL oyunları Azərbaycanda CANLI YAYIMLANACAQ - VİDEO
14:55 | Türkiyənin Baş Qərargah rəisi Azərbaycana gəlir
14:45 | İlham Əliyev Hadrut qəsəbəsində MƏSCİDİN AÇILIŞINDA - FOTO
14:40 | Noyabrın 1-dən Ermənistanın sərhəd möhüründə Ağrıdağın təsviri olmayacaq
14:30 | Sentyabrın 15-i Bakıda hava yağmursuz olacaq, bölgələrdə yağış yağacaq
14:20 | UKRAYNA DRONLARI RUSİYANIN DƏRİNLİKLƏRİNDƏ - “Başneft” zavodu vuruldu
14:15 | DSX-nin zabiti ehtiyatsızlıqdan açılan atəşlə öldü - FOTO
14:10 | Azərbaycan "qırmızı bülleten"lə axtarılan şəxsi Türkiyəyə təhvil verdi
12:30 | Rusiya Türkiyədən "S-400"ləri geri alır - SENSASİON İDDİA
12:21 | Ceyhun Bayramov Ərəb-İslam Sammitində iştirak edəcək
12:20 | İrəvandan yekun SÜLH SAZİŞİNİN İMZALANMA vaxtına dair AÇIQLAMA
12:15 | Azərbaycanda bu ərazilərə QAR YAĞIR
12:10 | Xəzər dənizinin Dağıstan hissəsində tornado - FOTO
12:00 | Rusiyanın Leninqrad vilayətinə dron hücumu olub
01:00 | “Müharibəni davam etdirmək üçün Ukraynaya 120 milyard lazımdır”- Şmıqal
00:45 | ÖLƏN ŞƏXSİN PENSİYASI AİLƏSİNƏ TEZ VERİLƏ BİLƏR? - AÇIQLAMA
00:40 | Bir-iki günə tamamilə fərqli məlumatlar eşidəcəyik - ZELENSKİ
00:35 | Boşandığı arvadının evini "sənə sürpriz edəcəyəm" deyib... yandırdı
00:30 | Sabiq nazir barədə həbs qərarı verildi
00:25 | “1 saat dərs keçən də müəllim sayılır!”- Nazirə ETİRAZ
00:20 | Ərəb ölkələri öz NATO-larını QURMAQ İSTƏYİR - Misir 20 min hərbçi ayırmağa hazırdır
00:15 | PUA hücumu: Polşa və NATO qırıcıları havalandı
00:10 | Dünyaya “Nüvə” XƏBƏRDARLIĞI - Kim Çen In ölkənin nüvə arsenalını...
00:05 | İstedadlı jurnalist Səidə Bəkirqızı öz istəyi ilə "Space TV"dən getdi
00:00 | Kelloq Üçüncü Dünya MÜHARİBƏSİ ilə bağlı XƏBƏRDARLIQ EDİB

13-09-2025

19:15 | Bolqarıstandan GERİ ÇAĞIRILAN SƏFİR - KATİBƏSİNDƏN QEYRİ-QANUNİ UŞAĞI VARMIŞ - İDDİA /FOTO

Davamı

Azərbaycan türklərinin ataları – Tarixin axınını dəyişən oğuzlar

Xəbər xətti