Azərbaycan türklərinin ataları – » Press-fakt.az ictimai-siyasi onlayn qəzet

Azərbaycan türklərinin ataları – Tarixin axınını dəyişən oğuzlar

Tarix: 13-05-2020, 20:44

Birinci Göytürk Xaqanlığı 630-cu ildə böyük böhran dönəminə girdiyi vaxt Orxon vadisində türk boylarından doqquzu (Doqquz Oxlar) birləşərək, bir xaqanlıq qurdular. İkinci Göytürk Xaqanlığı qurulduqdan sonra oğuz adıyla tanınan türk boyları onlar oldular. Bir çətir altında birləşən türklər özlərinə Üç Oğuz, Altı Oğuz, Doqquz Oğuz, Otuz Oğuz və s. kimi adlar verdilər.
Adı tarixin daş kitabələrinə həkk olunan Oğuz türkləri haqda yazını təqdim edirik.

Oğuz adına ilk dəfə Yeniseyin daş kitabələrində rast gəlinib.
Mahmud Qaşqariyə görə, 22 boydan, “Oğuz Xan” dastanına görə isə 24 boydan ibarət Orta Asiya kökənli ən böyük türk boyudur. VII əsrə yaxın dövrlərdə böyük köçlərlə yer dəyişdirməyə başlayıblar. Bizans qeydlərinə görə, əvvəlcə Balkan yarımadasına üz tutublar.

Oğuz Xanın övladları

Tarixi mənbələrə görə, oğuzlar Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Türkmənistan, İran, İraq, Suriya, Misir və Balkan yarımadasında (Bolqarıstan, Rumıniya, Yunanıstan, Şimali Makedoniya, Kosovo və Serbiya) yaşayan türklərin atalarıdır. Qədim türk dastanlarına görə, oğuzlar Oğuz Xanın 6 oğlu və onların hər birinin 4 oğlundan doğulublar.

X əsrə qədər köçəri həyat tərzi sürən oğuzlar bu dövrdə Xəzər dənizinin şərqində Oğuz Yabqunun öndərliyində ilk dövlətlərini qurdular. Oğuz Dövlətinin hökmdarı yabqu idi, ona köməkçi olan ikinci şəxs isə kül erkin adını daşıyırdı. Ordunun başında subaşı dayanırdı. Oğuzlar özlərini bütün türk boylarının ümumi anlamına gələn “oğuz” adlandırırdılar. 1000-ci ildə qıpçaqlar tərəfindən bu dövlətin varlığına son qoyulmasından sonra oğuzlar ikiyə bölündü. Bir qismi şimala, bir qismi də cənuba üz tutdu. Şərqdəki oğuzların tarixi başqa səmtə yönəldi. 840-cı ildə Uyğur Dövləti qırğızlar tərəfindən dağıdıldıqdan sonra oğuzların ən böyük və tarixi köçü başladı. Asiyanın dörd bir tərəfinə yayılan oğuzların bir qismi Qərbə üz tutdu və qan qohumluğu olan boylarla birləşdi.

Adı Quranda keçən oğuz xaqanı

“Oğuz” kəlməsinin “güclü” və “qüvvətli” mənasına gələn “öküz” anlamında bir ləqəb olduğu və Mete Xanın öküz buynuzlu bir dəbilqə taxması səbəbindən bu ləqəbin istifadə edildiyi bildirilir. Bəzi mənbələr Hun hökmdarı Metenin əslində Oğuz Xanın özü olduğunu iddia edir. Bu iddianı irəli sürən mənbələr Quranda Zülqərneyn (iki buynuzlu) olaraq adı keçən peyğəmbərin Mete Xan olduğunu bildirir. Oğuzlarda liderlərin hakimiyyətinin gücünü simvolizə edən “qut” anlayışı da, onların peyğəmbər soyundan gəlməsi inancından ortaya çıxmışdı. Oğuz boyları tərəfindən qurulan böyük və kiçik dövlətlərdə xaqanın həmişə Oğuz Xanın soyundan gəldiyinin qeyd olunması da, bu inanca əsaslanırdı.

Oğuzların dağları

Göytürk kitabələrinə görə, Oğuzlar doqquz boyadan meydana gəlmiş bir xalqdır. Bu səbəbdən, bəzi mənbələrdə Toquz (Doqquz) Oğuz da adlandırılır. Oğuzların ilk yaşayış məskənləri Tul çayının sahilləri hesab olunur. İstəxriyə görə, Oğuzların yeni yurdu Xəzər dənizindən Sırdərya çayı sahilləri, Fərab və İsficaba qədər uzanırdı. Dastanlar və tarixi əsərlərdə “Oğuzların dağları” kimi təqdim olunan Qazıqurd və Qazılıq da, Qaracuq sıra dağlarında yerləşirdi.

Oğuzların Ögüz (çay) dedikləri çaya alimlər Seyhun (Sırdərya), Amudəryaya da Ceyhun adını verdilər. X əsrdə Oğuz Dövlətinin paytaxtı Sırdərya çayı yaxınlığında yerləşən Yenikənd idi.

Həyat tərzləri

X əsrin əvvəllərində oğuzların əksəriyyəti köçəri həyat tərzi sürürdü. Yaz aylarında şimaldakı Qaraquma və şimal-qərbdəki yaylaqlara köç edir, qış yaxınlaşanda Sırdərya çayının aşağı sahillərinə qayıdırdılar. Yabqu adını daşıyan Oğuz hökmdarları qış fəsillərində Yenikənddə otururdu. Oğuz ölkəsindəki Cənd və Hüvar şəhərləri də yabquların idarəçiliyində idi. Bu şəhərlərdə müsəlmanlar da yaşayırdı. Mahmud Qaşqari Sapran, Fərab, Suğnaq, Qərnağ və Sitkünü də Oğuz şəhərləri arasında sayırdı. Mənbələrdə Qaşqarinin bəhs etdiyi dövrdən sonrakı dönəmlərdə oğuzların yeni şəhərlər saldıqları bildirilir. Bunlardan biri də Barçınkənddir.

Oğuz şəhərlərində aparılan arxeoloji araşdırmalarda inkişaf etmiş maddi-mədəniyyət izlərinə rast gəlinir. Bu dönəmlərdə oğuzların böyük əksəriyyəti oturaq həyat tərzinə keçdi. Buna təsir edən ən böyük amil şübhəsiz ki, onların İslam dinini qəbul etməsi oldu. Oturaq həyat tərzi seçən oğuzlar köçərilərin siyasi fəaliyyətlərinə və köçlərinə qatılmadılar, monqol işğallarına qədər şəhərlərdə yaşadılar. Sonrakı dövrlərdə qədim Azərbaycan ərazilərinə üz tutdular. İndiki Anadolu və Güney Azərbaycan, habelə Xorasana.

Məşğuliyyət və ənənələri

X əsrin əvvəllərində oğuzların iqtisadi fəaliyyətləri köçəri həyat tərzinə uyğun olaraq, heyvandarlığa əsaslanırdı. Sərvətlərini qoyun sürüləri, dəvə və at ilxıları təşkil edirdi. 921-ci ildə Oğuz subaşısı (ordu komandanı) Ətrək Tarxan Abbasilərin elçiləri üçün təşkil etdiyi ziyafətdə qonaqlarına qoyun əti verdiyi kimi, xalqı üçün də qoyun kəsdirmişdi. Qədim türk dastanları oğuzların digər türk boyları kimi dəvə və at əti yediklərini göstərir. Böyük ehtimalla at əti həmişə yox, xüsusi günlərdə yeyilirdi. Oğuzların İslamı qəbul etdikdən sonra at əti yeməkdən imtina etdikləri bildirilir.

Oğuzlarla qonşuları müsəlmanlar arasında sıx ticarət əlaqələri vardı.
Oğuzlarda evləndikləri qadının ailəsinə başlıq pulu verməsi ənənəsi mövcud idi. Evlənəcək gənclər ox atır, oxun düşdüyü yerdə çadırlarını qururdular.

Görünüşləri

Oğuzların milli yeməkləri bəzi türk boylarında olduğu kimi tutmac (sulu düşbərə) idi. Amma oğuzların X əsrdə üz cizgilərinin digər türk boylarından nə qədər fərqli olduqları məlum deyil. Bu məsələdə ən qədim tarixi qeydin yer aldığı “Cami ət-Təvarix”də oğuzların üz cizgilərinin əvvəllər digər türk boylarından fərqlənmədiyi, amma Mavəraünnəhrə gəldikdən sonra buranın iqlim şərtlərinə uyğun olaraq taciklərə bənzəməyə başladıqları bildirilir.

Döyüşçü oğuzlar

Oğuzlar saqqallarını kəsir, bığ buraxır və bütün türklər kimi saçlarını uzadırdılar. Həyat tərzi və ağır təbiət şərtlərinin təsiri altında xarakterləri də sərt idi. Döyüşçü olmaq başlıca məqsəd sayılırdı. Qonaqpərvər olan oğuzların danışıq dili türk ləhcələri arasında ən zərifi hesab olunurdu.

İslam dininin qəbul edilməsi

X əsrin ortalarında Sitkündə İslamı qəbul edən böyük bir türk icmasının yaşamasından bəhs olunur. Bu icmanın oğuzlar olduğuna şübhə yoxdur. Yenə eyni dövrdə Fərab və Şaş (Daşkənd) arasında oğuz və qarluqlardan İslamı qəbul etmiş 1000 çadıra yaxın bir icmanın yaşadığı bildirilir. Tarixçilər 960-cı ildə 200.000 çadırlıq bir türk icmasının müsəlman olduğunu yazırlar. Bu türk icması Qaraxanlıların hakim olduğu yerlərdəki Yağma, Qarluq, Çigil, Toxsı və digər türk xalqlarından ortaya çıxmışdı. X əsrin ikinci yarısında İslam dini oğuzların yarıdan çoxunu əhatə edirdi.

Oğuz ölkəsi

“Oğuz eli”, “Qaraqoyunlu eli”, “Ağqoyunlu eli” kimi nümunələrdən də məlum olur ki, müxtəlif boylardan formalaşan etnik və siyasi icmalara “el” deyilirdi. Bu ifadə zamanla “xalq” və “ölkə” sözlərinə çevrildi. Oğuz elini meydana çıxaran birliklərin hər birinə “boy” adı verilirdi. Mahmud Qaşqari bu ifadənin oğuz dilində olduğunu yazır. Boyun başında dayanan əsilzadəyə “boy bəyi” deyilirdi. Boylar da obalara ayrılırdı. Qaşqari “oba” ifadəsinin də, oğuz dilində olduğunu söyləyir. Obalardan sonra ailələr gəlir. Ancaq oğuz dilində ailənin ifadə forması məlum deyil. Beləliklə ailələr obaları, obalar boyları, boylar da Oğuz elini meydana gətirirdi. Yurd elin, boyun, obanın və ailənin yaşadığı yerdir. Oğuz elində oymaq birliyi boy idi.

Tarixin axınını dəyişənlər

Əslində oğuz boyları VII əsrdən etibarən digər türk boyları arasından yüksəlməyə başlamışdı. XI əsrdə Orta və Yaxın Şərqə üz tutaraq, Azərbaycan, İran, Ön Asiya və Suriyanı ələ keçirdilər. Misir, Şimali Afrika, Balkan yarımadası və Vyanaya qədər Mərkəzi Avropada hakim olanlar yenə oğuzlardı. Bu dövlətləri və bölgələri ələ keçirən oğuzlar buralarda oturuşdular, tarixin axınını dəyişdirən imperiyalar və dövlətlərini qurdular.

Oğuzlar tarixin ayrı-ayrı dönəmlərində bu dövlət və imperiyaları qurdular:

Böyük Səlcuq İmperiyası, Səlcuq Dövləti, Türkmən Bəylikləri, Atabəylər Dövləti, Qaraqoyunlu İmperiyası, Ağqoyunlu İmperiyası, Ramazanoğulları Bəyliyi, Səfəvilər İmperiyası, Əfşarlar İmperiyası, Qacarlar Dövləti, Anadolu Bəylikləri və Osmanlı İmperiyası...

Oxunub: 897

Xəbəri paylaş Paylaş:

Xəbər xətti

02-08-2025

01:10 | ABŞ-ın Türkiyə ilə bağlı yeni qərarı! Tramp imzaladı
01:00 | Bu şəxslər Rusiyada iş tapa bilməyəcək - Yeni qanun layihəsi
00:55 | Tramp bu tarixdən 68 ölkə və Avropa İttifaqına tariflər tətbiq edəcək
00:50 | Yolu bağlayanlar “Salyan Aqro Park”ın işçiləri imiş - Maaş verilmir /FOTO
00:40 | İranda türk adına görə körpəyə sənəd verilmədi
00:35 | Kolumbiyanın keçmiş prezidenti 12 ilini evində keçirəcək
00:30 | “100 min gəncin taleyini həll edən prosesə cəmi 9 gün vaxt ayrılılıb"- "Bu, nə məntiqli, nə də ədalətlidir...”
00:25 | Bu ölkə İsrailə silah əlaqələrini dayandıran ilk Aİ ölkəsi oldu
00:20 | Putin Trampın ULTİMATUMUNU RƏDD ETDİ - "Məyusluq artıq gözləntilərdən yaranır..."
00:15 | ABŞ Rusiya sərhədlərinə nüvə sualtı qayıqları göndərir
00:10 | "Yanvarın 1-dən Rusiya 112,5 min, Ukrayna isə 8 min əsgər itirib"- Tramp
00:05 | UNICEF rəsmisi dəhşətli rəqəmi açıqladı - Qəzzada 18 mindən çox uşaq həlak olub
00:00 | Bibiheybət təxribatındakı qadınlar İranda kimdən əmr alır?- VİDEO

01-08-2025

18:20 | Bu media subyektləri 5000 manatadək cərimələnəcək - QANUN TƏSDİQLƏNDİ
18:00 | Emin Ağalarov tənqidlərə cavab verdi: “Bakıda kazino açmağımın səbəbləri bunlardır..."
17:55 | Ukrayna ordusu bu istiqamətdə irəliləyişə nail olub - ISW məlumat yaydı
17:15 | Reyestrdə olmayan çap mediasının nəşri qadağan olundu
17:00 | BAKI MOSKVANIN BU MÜRACİƏTİNƏ "YOX" DEDİ...- Paşinyanı devirmək və Azərbaycana qarşı yeni müharibə planı
16:55 | Yer üzündən silinmiş şəhər - Rusiya Çasov Yarı bu günə saldı /FOTOLAR
16:50 | Sabah Azərbaycan qazının Suriyaya ixracına start veriləcək
16:45 | Rusiya Azərbaycan məhsullarının əsas alıcısı oldu - İlk 6 ayın ixrac rəqəmləri açıqlandı
16:35 | Tanrının insana bəxş etdiyi möcüzələr - Bunları bilirdinizmi
13:45 | MÜHARİBƏNİN Rusiya və Ukraynaya vurduğu ZİYAN AÇIQLANDI - Şok MƏBLƏĞ
13:30 | Uinston Çörçillin eynəkləri bu qiymətə satışa çıxarıldı
13:25 | Prezident Arif Babayevin vəfatı ilə bağlı nekroloq imzaladı
13:15 | Emin Əmrullayev Fuad Muradovun qayınanası ilə bağlı araşdırma başlatdı - "Bura donuzxanadır" deyib
13:10 | İlham Əliyev İsveçrə Prezidentini təbrik etdi
13:00 | RUSİYA GÜMRÜDƏKİ HƏRBİ BAZASINI NƏYƏ HAZIRLAYIR?- Ermənistan hərbi əməliyyatlara mane ola bilər, amma...
12:45 | Sabah Bakıda 40 dərəcə isti olacaq - hava PROQNOZU
12:40 | Qız kimi oğlanların sayı buna görə artır - Sosioloqdan ŞOK açıqlama
12:30 | Stəkan, Türmə, Rəzil, Şikayət...- Uşaqlara qoyulan ən qəribə ADLAR
12:25 | İsrail razılaşana qədər Fələstin dövləti olmayacaq - ABŞ dövlət katibi
12:00 | “RUSİYANIN ETDİKLƏRİ İYRƏNCDİR”- Tramp ritorikasını daha da sərtləşdirdi
11:55 | İsrail BƏƏ-dən bütün diplomatik personalını və ailələrini təxliyə edir
11:50 | Rus ordusunun son sutkadakı itkiləri açıqlanıb - SİYAHI
11:45 | Xaricdən ƏN ÇOX BORC ALAN DÖVLƏT QURUMLARI - CƏDVƏL
11:40 | Azərbaycanın ümumi dövlət borcunun həcmi açıqlanıb: 25 MILYARD 695,6 MILYON MANAT
11:30 | İSGƏNDƏR XƏLİLOVUN OĞLU PUTİNƏ.... “SIĞINDI”- Milyarderin “quyruğu qapı arasında qalanda”...
11:15 | TASS agentliyi Xankəndi ilə bağlı dərc etdiyi xəbərin sərlövhəsini dəyişib - FOTO
11:10 | Xalq artisti Arif Babayev vəfat edib
01:05 | 1 Avqust - Azərbaycan Dili Günüdür
01:00 | TASS ÜZRXAHLIQ ETMƏSƏ, müvafiq TƏDBİRLƏR GÖRÜLƏCƏK - Ayxan Hacızadə
00:45 | Rəsmi Bakıdan Rusiyaya XƏBƏRDARLIQ: Əgər anti-Azərbaycan açıqlamaları DAVAM EDƏRSƏ...
00:40 | Bu türk dövləti Rusiyadan imtina etdi: Özümüz həll edəcəyik
00:35 | Pezeşkian xəbərdarlıq etdi: Sentyabrda Tehranda su olmayacaq!
00:30 | Tramp bu yolla Putini ələ ala bilər - “Politico”
00:25 | Azərbaycanla sülh olacaq - Xaçatryan
00:20 | Rusiya ilə birbaşa müharibə ağlasığmazdır - Rubio
00:15 | Məsud Pezeşkian: "Azərbaycan bizə doğmadır"
00:10 | Kiyevdə matəm elan olundu
00:05 | Bu şəxslər Rusiya vətəndaşlığından məhrum ediləcəklər - YENİ QANUN
00:00 | Avqust ayına olan hava proqnozu açıqlandı - Bölgələrdə hava necə olacaq?

31-07-2025

21:00 | "İŞ ALINSAYDI FƏRHAD ƏHMƏDOVDAN 2 MİLYON ALACAQDIM"- DTX-nin saxladığı Anass Derraz
20:30 | DEPUTATIN “DADLI BİZNESİ”- Şahin İsmayılov Bakının mərkəzində kafe şəbəkəsini genişləndirir
20:25 | Keçmiş məmurun biznesmen oğlu məhkəməyə gəlmir - Son xəbərdarlıq!
17:00 | Rusiya KİV-lərində Azərbaycana qarşı KÜTLƏVİ TƏXRİBAT - FOTOLAR
16:30 | Erməni ruhani QAREGİNƏ qarşı QİYAMA QAIXDI: “ÜÇ ARVADI VAR” - Sensasion çıxış
16:25 | Bu ölkədə öldürücü isti hava qeydə alındı
15:15 | Rusiyanın Kiyevə PUA hücumu nəticəsində 8 nəfər öldü, 124 yaralı var - Yeniləndi - Video/Foto
15:00 | Saxta bank profilləri ilə 78 min ələ keçirən Türkiyə vətəndaşı tutulub
14:50 | Xankəndidə qanunsuz abidə sökülüb - Sülhməramlılar tərəfindən ucaldılıbmış...
14:15 | “DEYİN Kİ, ÇOX TƏHLÜKƏLİ ƏRAZİLƏRƏ GİRİR...”- Tramp Medvedevə sərt dillə xəbərdarlıq edib
14:00 | Ermənistandan Zəngəzur dəhlizinə YAŞIL İŞIQ işarəsi
13:50 | Səfir Türkiyə-Ermənistan sərhədinin hansı halda açılacağını açıqlayıb
13:45 | Rusiya Azərbaycan diaspor rəhbərini niyə axtarışa verib?- TƏFƏRRÜAT
13:40 | Ukraynadan Çasov Yarla bağlı açıqlama: Şəhər işğal edilməyib
13:30 | Hava PROQNOZU: Sabah 41 dərəcə isti olacaq
13:15 | Dəhşətli zəlzələnin olduğu bölgədə 2500 azərbaycanlı var - AÇIQLAMA
13:00 | Kremldən Azərbaycana və Ermənistana NATO xəbərdarlığı - “Əslində, regionu alovlandıran Rusiyadır”
12:55 | Rusiya Kiyevi VURDU - Ölənlər və yaralananlar var
12:45 | İmamoğlu olmazsa, mən də namizəd deyiləm - Özel
12:40 | “Rusiyanın AZƏRBAYCANA TƏSİR RIÇAQLARI MƏHDUDDUR”- “Qarşıdurma yumşaq fazaya keçir”
12:30 | İsti hava ilə bağlı işəgötürənlərə XƏBƏRDARLIQ - Dövlət Əmək Müfəttişliyi
12:00 | İş kabinetindən narazı olan Rövnəq Abdullayev - Biznes imperiyasının çöküşü, yoxsa...
11:55 | DİN və DSX əməliyyat keçirdi - Axtarışda olan şəxs saxlanıldı
11:50 | İran nüvə obyektlərinə vurduğu zərərə görə ABŞ-dan təzminat istəyir
11:40 | “RUSİYA SSRİ-nin TALEYİNİ TƏKRARLAYIR”- “Kreml mediasının İlham Əlievin çıxışına reaksiyası göstərdi ki...”
11:35 | Rus ordusunun son sutkadakı itkiləri açıqlanıb - SİYAHI
11:10 | ABŞ 2018-dən bəri İrana qarşı ən genişmiqyaslı sanksiyaları tətbiq etdi
11:00 | Biz İsrail üçün silahlarımızı yerə qoymayacağıq - Hizbullah
10:55 | Qərar imzalandı, bu şəxslər 5 il tez pensiyaya çıxacaqlar - "Keyfiyyət meyarları nəzərə alınmalıdır”
00:45 | ABŞ-dan İrana SARSIDICI ZƏRBƏ - Son 6 ilin ən böyük SANKSİYA DALĞASI!
00:40 | Rusiyalı deputatdan sensasiya: “Azərbaycana hərbi müdaxilə…”
00:35 | Vanqadan 2025-ci il üçün ən sensasiyalı PROQNOZ: Onun mahiyyəti nədir...
00:30 | Ərəb ölkələri ilk dəfə HƏMAS-ı Qəzzada hakimiyyətdən imtina etməyə çağırdı
00:25 | Telegram-da yeni qlobal axtarış funksiyası istifadəyə verilib
00:20 | Miras üstündə bir oğlunu ÖLDÜRDÜ, digərini yaraladı - ŞOK GÖRÜNTÜ
00:15 | Fransadan sonra bu ölkə də Fələstin dövlətini tanıyacaq
00:10 | Bu məsuliyyəti üzərimizə götürməyə hazırıq - Ərdoğan
00:05 | MOSSAD İran generalını Tehranda güllələyərək öldürübmüş - YENİ DETALLAR
00:00 | İrəvan Zəngəzur dəhlizinin adını dəyişdirdi - “Sünik qapısı”

30-07-2025

22:30 | İlin əvvəlindən indiyədək 41 bağça müdiri işdən çıxarılıb
22:23 | 42 milyon yeyintidə təqsirləndirilən "Şlyapa Zahid"ə hökm oxundu - 12 il iş verildi
22:15 | Sabah Bakıda İsrail və Suriya rəsmilərinin görüşü olacaq
22:10 | Çempionlar Liqası: "Qarabağ" qalib gəldi və növbəti mərhələyə adladı
19:03 | Gəncə Memorial Kompleksinə 10 milyon ayrıldı - Sərəncam
19:00 | Gürcüstan 36 xarici vətəndaşı deportasiya etdi - Aralarında azərbaycanlı da var
18:05 | Rusiyalı deputatdan ABSURD TƏKLİF: “Mixail Qusman dövlət təltiflərindən məhrum edilməlidir”
18:00 | Türkiyədə təhlükəli Çikunqunya virusu yayılır
16:15 | “10 GÜN DƏ ÇOXDUR”- Ağ Evin mövqeyi daha da sərtləşir

Davamı

Azərbaycan türklərinin ataları – Tarixin axınını dəyişən oğuzlar

Xəbər xətti