Azərbaycan türklərinin ataları – » Press-fakt.az ictimai-siyasi onlayn qəzet

Azərbaycan türklərinin ataları – Tarixin axınını dəyişən oğuzlar

Tarix: 13-05-2020, 20:44

Birinci Göytürk Xaqanlığı 630-cu ildə böyük böhran dönəminə girdiyi vaxt Orxon vadisində türk boylarından doqquzu (Doqquz Oxlar) birləşərək, bir xaqanlıq qurdular. İkinci Göytürk Xaqanlığı qurulduqdan sonra oğuz adıyla tanınan türk boyları onlar oldular. Bir çətir altında birləşən türklər özlərinə Üç Oğuz, Altı Oğuz, Doqquz Oğuz, Otuz Oğuz və s. kimi adlar verdilər.
Adı tarixin daş kitabələrinə həkk olunan Oğuz türkləri haqda yazını təqdim edirik.

Oğuz adına ilk dəfə Yeniseyin daş kitabələrində rast gəlinib.
Mahmud Qaşqariyə görə, 22 boydan, “Oğuz Xan” dastanına görə isə 24 boydan ibarət Orta Asiya kökənli ən böyük türk boyudur. VII əsrə yaxın dövrlərdə böyük köçlərlə yer dəyişdirməyə başlayıblar. Bizans qeydlərinə görə, əvvəlcə Balkan yarımadasına üz tutublar.

Oğuz Xanın övladları

Tarixi mənbələrə görə, oğuzlar Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Türkmənistan, İran, İraq, Suriya, Misir və Balkan yarımadasında (Bolqarıstan, Rumıniya, Yunanıstan, Şimali Makedoniya, Kosovo və Serbiya) yaşayan türklərin atalarıdır. Qədim türk dastanlarına görə, oğuzlar Oğuz Xanın 6 oğlu və onların hər birinin 4 oğlundan doğulublar.

X əsrə qədər köçəri həyat tərzi sürən oğuzlar bu dövrdə Xəzər dənizinin şərqində Oğuz Yabqunun öndərliyində ilk dövlətlərini qurdular. Oğuz Dövlətinin hökmdarı yabqu idi, ona köməkçi olan ikinci şəxs isə kül erkin adını daşıyırdı. Ordunun başında subaşı dayanırdı. Oğuzlar özlərini bütün türk boylarının ümumi anlamına gələn “oğuz” adlandırırdılar. 1000-ci ildə qıpçaqlar tərəfindən bu dövlətin varlığına son qoyulmasından sonra oğuzlar ikiyə bölündü. Bir qismi şimala, bir qismi də cənuba üz tutdu. Şərqdəki oğuzların tarixi başqa səmtə yönəldi. 840-cı ildə Uyğur Dövləti qırğızlar tərəfindən dağıdıldıqdan sonra oğuzların ən böyük və tarixi köçü başladı. Asiyanın dörd bir tərəfinə yayılan oğuzların bir qismi Qərbə üz tutdu və qan qohumluğu olan boylarla birləşdi.

Adı Quranda keçən oğuz xaqanı

“Oğuz” kəlməsinin “güclü” və “qüvvətli” mənasına gələn “öküz” anlamında bir ləqəb olduğu və Mete Xanın öküz buynuzlu bir dəbilqə taxması səbəbindən bu ləqəbin istifadə edildiyi bildirilir. Bəzi mənbələr Hun hökmdarı Metenin əslində Oğuz Xanın özü olduğunu iddia edir. Bu iddianı irəli sürən mənbələr Quranda Zülqərneyn (iki buynuzlu) olaraq adı keçən peyğəmbərin Mete Xan olduğunu bildirir. Oğuzlarda liderlərin hakimiyyətinin gücünü simvolizə edən “qut” anlayışı da, onların peyğəmbər soyundan gəlməsi inancından ortaya çıxmışdı. Oğuz boyları tərəfindən qurulan böyük və kiçik dövlətlərdə xaqanın həmişə Oğuz Xanın soyundan gəldiyinin qeyd olunması da, bu inanca əsaslanırdı.

Oğuzların dağları

Göytürk kitabələrinə görə, Oğuzlar doqquz boyadan meydana gəlmiş bir xalqdır. Bu səbəbdən, bəzi mənbələrdə Toquz (Doqquz) Oğuz da adlandırılır. Oğuzların ilk yaşayış məskənləri Tul çayının sahilləri hesab olunur. İstəxriyə görə, Oğuzların yeni yurdu Xəzər dənizindən Sırdərya çayı sahilləri, Fərab və İsficaba qədər uzanırdı. Dastanlar və tarixi əsərlərdə “Oğuzların dağları” kimi təqdim olunan Qazıqurd və Qazılıq da, Qaracuq sıra dağlarında yerləşirdi.

Oğuzların Ögüz (çay) dedikləri çaya alimlər Seyhun (Sırdərya), Amudəryaya da Ceyhun adını verdilər. X əsrdə Oğuz Dövlətinin paytaxtı Sırdərya çayı yaxınlığında yerləşən Yenikənd idi.

Həyat tərzləri

X əsrin əvvəllərində oğuzların əksəriyyəti köçəri həyat tərzi sürürdü. Yaz aylarında şimaldakı Qaraquma və şimal-qərbdəki yaylaqlara köç edir, qış yaxınlaşanda Sırdərya çayının aşağı sahillərinə qayıdırdılar. Yabqu adını daşıyan Oğuz hökmdarları qış fəsillərində Yenikənddə otururdu. Oğuz ölkəsindəki Cənd və Hüvar şəhərləri də yabquların idarəçiliyində idi. Bu şəhərlərdə müsəlmanlar da yaşayırdı. Mahmud Qaşqari Sapran, Fərab, Suğnaq, Qərnağ və Sitkünü də Oğuz şəhərləri arasında sayırdı. Mənbələrdə Qaşqarinin bəhs etdiyi dövrdən sonrakı dönəmlərdə oğuzların yeni şəhərlər saldıqları bildirilir. Bunlardan biri də Barçınkənddir.

Oğuz şəhərlərində aparılan arxeoloji araşdırmalarda inkişaf etmiş maddi-mədəniyyət izlərinə rast gəlinir. Bu dönəmlərdə oğuzların böyük əksəriyyəti oturaq həyat tərzinə keçdi. Buna təsir edən ən böyük amil şübhəsiz ki, onların İslam dinini qəbul etməsi oldu. Oturaq həyat tərzi seçən oğuzlar köçərilərin siyasi fəaliyyətlərinə və köçlərinə qatılmadılar, monqol işğallarına qədər şəhərlərdə yaşadılar. Sonrakı dövrlərdə qədim Azərbaycan ərazilərinə üz tutdular. İndiki Anadolu və Güney Azərbaycan, habelə Xorasana.

Məşğuliyyət və ənənələri

X əsrin əvvəllərində oğuzların iqtisadi fəaliyyətləri köçəri həyat tərzinə uyğun olaraq, heyvandarlığa əsaslanırdı. Sərvətlərini qoyun sürüləri, dəvə və at ilxıları təşkil edirdi. 921-ci ildə Oğuz subaşısı (ordu komandanı) Ətrək Tarxan Abbasilərin elçiləri üçün təşkil etdiyi ziyafətdə qonaqlarına qoyun əti verdiyi kimi, xalqı üçün də qoyun kəsdirmişdi. Qədim türk dastanları oğuzların digər türk boyları kimi dəvə və at əti yediklərini göstərir. Böyük ehtimalla at əti həmişə yox, xüsusi günlərdə yeyilirdi. Oğuzların İslamı qəbul etdikdən sonra at əti yeməkdən imtina etdikləri bildirilir.

Oğuzlarla qonşuları müsəlmanlar arasında sıx ticarət əlaqələri vardı.
Oğuzlarda evləndikləri qadının ailəsinə başlıq pulu verməsi ənənəsi mövcud idi. Evlənəcək gənclər ox atır, oxun düşdüyü yerdə çadırlarını qururdular.

Görünüşləri

Oğuzların milli yeməkləri bəzi türk boylarında olduğu kimi tutmac (sulu düşbərə) idi. Amma oğuzların X əsrdə üz cizgilərinin digər türk boylarından nə qədər fərqli olduqları məlum deyil. Bu məsələdə ən qədim tarixi qeydin yer aldığı “Cami ət-Təvarix”də oğuzların üz cizgilərinin əvvəllər digər türk boylarından fərqlənmədiyi, amma Mavəraünnəhrə gəldikdən sonra buranın iqlim şərtlərinə uyğun olaraq taciklərə bənzəməyə başladıqları bildirilir.

Döyüşçü oğuzlar

Oğuzlar saqqallarını kəsir, bığ buraxır və bütün türklər kimi saçlarını uzadırdılar. Həyat tərzi və ağır təbiət şərtlərinin təsiri altında xarakterləri də sərt idi. Döyüşçü olmaq başlıca məqsəd sayılırdı. Qonaqpərvər olan oğuzların danışıq dili türk ləhcələri arasında ən zərifi hesab olunurdu.

İslam dininin qəbul edilməsi

X əsrin ortalarında Sitkündə İslamı qəbul edən böyük bir türk icmasının yaşamasından bəhs olunur. Bu icmanın oğuzlar olduğuna şübhə yoxdur. Yenə eyni dövrdə Fərab və Şaş (Daşkənd) arasında oğuz və qarluqlardan İslamı qəbul etmiş 1000 çadıra yaxın bir icmanın yaşadığı bildirilir. Tarixçilər 960-cı ildə 200.000 çadırlıq bir türk icmasının müsəlman olduğunu yazırlar. Bu türk icması Qaraxanlıların hakim olduğu yerlərdəki Yağma, Qarluq, Çigil, Toxsı və digər türk xalqlarından ortaya çıxmışdı. X əsrin ikinci yarısında İslam dini oğuzların yarıdan çoxunu əhatə edirdi.

Oğuz ölkəsi

“Oğuz eli”, “Qaraqoyunlu eli”, “Ağqoyunlu eli” kimi nümunələrdən də məlum olur ki, müxtəlif boylardan formalaşan etnik və siyasi icmalara “el” deyilirdi. Bu ifadə zamanla “xalq” və “ölkə” sözlərinə çevrildi. Oğuz elini meydana çıxaran birliklərin hər birinə “boy” adı verilirdi. Mahmud Qaşqari bu ifadənin oğuz dilində olduğunu yazır. Boyun başında dayanan əsilzadəyə “boy bəyi” deyilirdi. Boylar da obalara ayrılırdı. Qaşqari “oba” ifadəsinin də, oğuz dilində olduğunu söyləyir. Obalardan sonra ailələr gəlir. Ancaq oğuz dilində ailənin ifadə forması məlum deyil. Beləliklə ailələr obaları, obalar boyları, boylar da Oğuz elini meydana gətirirdi. Yurd elin, boyun, obanın və ailənin yaşadığı yerdir. Oğuz elində oymaq birliyi boy idi.

Tarixin axınını dəyişənlər

Əslində oğuz boyları VII əsrdən etibarən digər türk boyları arasından yüksəlməyə başlamışdı. XI əsrdə Orta və Yaxın Şərqə üz tutaraq, Azərbaycan, İran, Ön Asiya və Suriyanı ələ keçirdilər. Misir, Şimali Afrika, Balkan yarımadası və Vyanaya qədər Mərkəzi Avropada hakim olanlar yenə oğuzlardı. Bu dövlətləri və bölgələri ələ keçirən oğuzlar buralarda oturuşdular, tarixin axınını dəyişdirən imperiyalar və dövlətlərini qurdular.

Oğuzlar tarixin ayrı-ayrı dönəmlərində bu dövlət və imperiyaları qurdular:

Böyük Səlcuq İmperiyası, Səlcuq Dövləti, Türkmən Bəylikləri, Atabəylər Dövləti, Qaraqoyunlu İmperiyası, Ağqoyunlu İmperiyası, Ramazanoğulları Bəyliyi, Səfəvilər İmperiyası, Əfşarlar İmperiyası, Qacarlar Dövləti, Anadolu Bəylikləri və Osmanlı İmperiyası...

Oxunub: 917

Xəbəri paylaş Paylaş:

Xəbər xətti

17-11-2025

11:00 | Erməni diasporu və Moskva Paşinyana qarşı BİRLƏŞİR - Tomas de Vaal
10:55 | MÜHARİBƏ BAŞLAYIR - Bu ölkədə PREZİDENTİN QAÇMASI müzakirə edilir /"Politico"
10:45 | “Ukraynanın heç bir şansı yoxdur”- “Kiyevə maliyyə dəstəyi vermək dəlilikdir”
10:40 | Rus ordusunun son sutkadakı itkiləri açıqlanıb - SİYAHI
10:33 | Prezident İlham Əliyev Milli Dirçəliş Günü münasibətilə paylaşım edib
10:30 | "HƏMAS" ABŞ-nin Qəzza ilə bağlı qətnaməsinə qarşı çıxıb - "Əl-Cəzirə"
10:15 | TÜRKİYƏNİN ZƏRBƏSİ RUSİYANI SARSITDI - Putin dərhal Trampın "qapısını" döydü...
10:10 | Rusiya ordusu Ukraynanın Xarkov vilayətinə zərbələr endirib
09:20 | "Quru qoşunlarını Venesuelada yerləşdirməyə hazırıq"- Pentaqon rəsmisi
09:15 | ƏDV limiti artırılır, nağdsız ödənişlərə güzəşt verilir - VİDEO
09:10 | Sənədsiz evlər problemi yenə gündəmdə - Həlli niyə yubanır?

16-11-2025

18:25 | Azərbaycan Mərkəzi Asiya Məşvərət Görüşlərinin tamhüquqlu üzvü oldu
18:20 | İlham Əliyevin DAŞKƏNDDƏ ETDİYİ ÇIXIŞIN TAM MƏTNİ - FOTOLAR
18:15 | Azərbaycan Nəşriyyatı növbəti ildən necə maliyyələşəcək?
18:10 | Tramp 82 milyon dollar dəyərində istiqraz alıb
18:05 | İsrailin müdafiə naziri Kats: Fələstin dövləti yaradılmayacaq
18:01 | Orbandan sensasion iddia: “Ukrayna müharibəsi çox yaxın zamanda bitəcək”
17:45 | LƏNƏTLƏNMİŞ MEŞƏ: Niyə BERMUD ÜÇBUCAĞI adlanır?
17:40 | Türkiyədə baş verən aviaqəzalar - C-130 nə qədər can alıb?
17:30 | Azərbaycanın məşhur gölündə “əməliyyat” başladı - Tehranın planı
17:25 | Almaniya PUA-lardan müdafiə sisteminə 100 milyon avro qoyacaq
17:18 | "Ukrayna Fransa ilə tarixi saziş hazırlayıb" - Zelenski
09:40 | MÜASİR CÜTLÜKLƏR NİYƏ DAHA TEZ AYRILIR? - Alimlər 4 səbəbi müəyyən edib
09:35 | Fidan: "F-35"lərlə bağlı məsələ yaxın zamanda həll oluna bilər
09:33 | Gədəbəydə ata oğlunu qətlə yetirib - Araşdırma aparılır
09:30 | ABŞ-dan "Lukoyl"la bağlı yeni qərar: Sanksiyaları daha 3 həftə təxirə salıb
09:25 | Azərbaycan millisi bu gün Fransa ilə üz-üzə gələcək
01:00 | ABŞ RUS QAZINI Avropadan “ÇIXARMAĞA" ÇALIŞIR - Maliyyə Nazirliyi treyderi xəbərdar edib
00:57 | Bakıda çoxmərtəbəli yaşayış binasında yanğın baş verib - YENİLƏNİB /VİDEO
00:55 | Hərbi əsirlərin geri qaytarılması ilə bağlı danışıqlar başlayıb - Rüstəm Umerov
00:50 | Əhməd əş-Şaraa terrorçular siyahısından çıxarıldı
00:45 | Məktəblərdə bu ştatlar LƏĞV EDİLDİ - Deputat: “Elə nazir var bir neçə müşavir götürüb..."
00:40 | “DEYİR, TƏHSİL ONSUZ DA DİBƏ GEDİR, BİR EKSPERİMENT EDƏK...”- “Nazir müəllimlərin harada oturub gözləyəcəyini də bilmir”
00:33 | "Ukrayna gələn onilliyin əvvəlində Aİ-nin üzvü olacaq"- Polşa XİN rəhbəri
00:30 | Daşkənddə dövlət başçılarının şərəfinə atəşfəşanlıq olub - FOTOLAR
00:25 | Ət bazarında BÖHRAN DƏRİNLƏŞİR: Bahalaşma nə qədər davam edəcək? /Təhlil
00:20 | Gecə hücumu: Rusiya hipersəs raketləri ilə zərbə endirdi
00:17 | FDD: Azərbaycan İbrahim Sazişləri ilə əsas tərəfdaşa çevrilir
00:15 | Türkiyə millisindən Bolqarıstan üzərində inamlı qələbə
00:13 | Ukrayna müharibəsi gələcəyin döyüş laboratoriyasıdır - Metyu Uitaker
00:10 | XİN başçılarının müzakirə etdiyi məsələlər açıqlanıb - YENİLƏNİB
00:00 | Ermənilər Moskvada ayağa qalxdı: Kilsəyə hücumlara qarşı etiraz

15-11-2025

20:00 | İlham Əliyev Beynəlxalq Mükafatın təqdimat mərasimində - FOTO
19:55 | Hitlerin yəhudi olmadığı təsdiqləndi - Yeni FAKTLAR
19:50 | “AKKORD"un keçmiş sahibi İLQAR HACIYEV Baş Prokurorluğa ÇAĞIRILDI - Təqsirləndirilən şəxs qismində
18:00 | Azərbaycan-Fransa oyununa böyük maraq - Stadion tam dolu olacaq
17:50 | Prezident İlham Əliyev Daşkənddə İslam Sivilizasiyası Mərkəzi ilə tanış olub
17:10 | Həbsdə olan vəkillə bağlı qərar - “Gəncə şəhər Məhkəməsi əsassız qadağa qoydu"
17:00 | Dünyanın ən ÖLDÜRÜCÜ SİLAHI: Atom və nüvə bombalarından nə ilə fərqlənir?
16:00 | İlham Əliyev DAŞKƏNDDƏ Mirziyoyevlə təkbətək GÖRÜŞDÜ - FOTO /Yenilənib
13:35 | Hər doğulan uşağa 1200 dollar - Zelenski yeni qanun imzaladı
13:30 | "İndiyə qədər dilimə içki dəyməyib"- 79 yaşlı Tramp
13:20 | Manaf Cəlilzadə Baş Prokurorluğa çağırılıb - təqsirləndirilən şəxs qismində
13:15 | Leysan olacaq, şimşək çaxacaq, dolu düşəcək - Xəbərdarlıq
13:00 | Özünü təkzib edən HƏRDƏMXƏYAL NAZİR VƏ MÖVCUD ACINACAQLI DURUM...- Replika
12:45 | "Real Madrid" daha bir türkiyəli ulduzu - Yıldızı transfer etmək istəyir
12:35 | Rus ordusunun son sutkadakı itkiləri açıqlanıb - SİYAHI
12:30 | Ukraynada deputat mandatlarını 160 min dollara satan siyasətçi saxlanılıb
12:20 | Vatsap bu gündən bəzi telefonlarda işləməyəcək - SIYAHI
12:15 | SƏFİRLIYİMİZƏ “PATRİOT”LA HÜCUM OLUB? - Kreml təbliğatı yenə “iz azdırır”.../ŞƏRH
12:00 | Tramp İranın ABŞ ilə nüvə sazişinə hazır olduğunu bildirib
11:22 | DÇ-2026: IX turda daha 10 qarşılaşma keçiriləcək
11:15 | Azərbaycanda 9 ay ərzində 77,7 min yeni iş yeri açılıb - Hansı regionda, nə qədər?- CƏDVƏL
11:00 | Rusiyadan Bakıya maral buynuzu gətirmək istəyən şəxs tutuldu - cinayət işi açılıb
10:45 | HİTLERİN ALİMLƏRİ ŞOKA SALAN SİRLƏRİ: Diktator NƏYİ GİZLƏDİB?
10:30 | Gömrük postunda dəyəri 90 milyon dollardan çox olan heroin aşkarlanıb
00:55 | “Wargonzo”nun təxribatçı jurnalisti Ermənistana buraxılmadı
00:50 | Rusiyada ağır yol qəzasında ölənlərin sayı artıb
00:45 | BMT-nin Baş katibi Kiyevdə Azərbaycan səfirliyinə raket zərbəsini pisləyib
00:40 | YENƏ KİYEV, YENƏ AZƏRBAYCAN SƏFİRLİYİ...- Təsadüfdürmü? /FOTO
00:35 | Asiya İnkişaf Bankının yeni prezidenti İlham Əliyevin QƏBULUNDA
00:30 | Zəngəzur dəhlizi (TRİPP) hansı ərazilərdən keçəcək? - DETALLAR
00:25 | Dövlət agentliyi 1,3 milyon manata 15 mənzil alır
00:20 | Həbsdəki keçmiş icra başçısının səhhəti pisləşdi - Bakı Sağlamlıq Mərkəzinə yerləşdirilib...
00:15 | “ƏLİYEVLƏ RAZILIĞA GƏLDİK Kİ...”- Paşinyan o görüşün bəzi detallarını AÇIQLADI
00:10 | İmamoğlu meşədə niyə qazıntı aparırmış?- Peyk görüntüləri yayıldı /VİDEO
00:05 | Azərbaycanda bahalaşan və ucuzlaşan məhsullar - SİYAHI
00:03 | Paşinyan Ermənistanda 10 yeni məscid TİKƏCƏK - İDDİA
00:00 | Azərbaycan əhalisinin SAYI AÇIQLANDI - 49,8 faizi kişilər, 50,2 faizi qadınlar

14-11-2025

19:05 | Zelenski Azərbaycan Prezidentinə zəng edib - Səfirliyə növbəti raket zərbəsi...
19:00 | "AZƏRSİLAH" holdinqin ZAVODUNDA QƏZA - Ehtiyatda olan mayor həlak olub /FOTO /Yenilənib
18:45 | Azərbaycanda 10 ayda 2.6 tona yaxın qızıl istehsal edilib
18:40 | Putin TŞ-nin müşavirəsini keçirib - Lavrov müşavirəyə qatılmayıb
18:30 | Ərəstun Oruclu Baş Prokurorluğa çağırılıb - Təqsirləndirilən şəxs qismində
18:25 | "Səfirliyin raket zərbəsinə məruz qalması qəbuledilməzdir" - Prezident
18:20 | AZƏRBAYCAN RUSİYAYA NOTA VERDİ - Səfir nazirliyə çağırılıb
18:16 | Altay Göyüşov Baş Prokurorluğa çağırılıb
14:30 | Xankəndidə türk dövlətlərinin təhlükəsizlik orqanlarının iclası keçirilib - FOTOLAR
14:25 | Xərclərimizin yarısı ərzaq məhsullarına sərf olunub - STATİSTİKA
14:15 | Türkiyənin yeni prezidenti o olacaq - Sorğunun nəticəsi AÇIQLANDI
14:00 | KƏND TƏSƏRRÜFATINDA HƏDƏFLƏRƏ NAİL OLUNMAYACAQ - Hesablama Palatasından bədbin RƏY
13:55 | "Şərurlu İsfəndiyar" MƏHKƏMƏDƏ: "Möhtərəm hakim, mən sizdən narazıyam..."
13:46 | Cənubi Koreya və ABŞ birgə təhlükəsizlik memorandumu imzaladı
13:40 | Xankəndidə mənzillər tikilib satışa çıxarılacaq
13:15 | Şənbə günü bəzi rayonlara leysan yağacaq - Hava proqnozu
13:00 | ТАК НАЗЫВАЕМЫЙ "ГЕНОЦИД АРМЯН": ИСТОРИЯ, ЦИФРЫ И МИФЫ
12:20 | Azərbaycan -Türkiyə qardaşlığına qarşı təxribatlar - “Rusiya və İran agenturası 4 istiqamətdə iş aparır”
12:00 | Təyyarə qəzasında şəhid olan hərbçilərlə Ankarada vida mərasimi keçirilir
11:55 | Novorossiysk və Saratov vuruldu - “S-400” və “Kalibr” anbarları da hücuma məruz qalıb
11:50 | Dövlət sirrini yaymaqda təqsirləndirilən şəxsin məhkəməsi başlayıb

Davamı

Azərbaycan türklərinin ataları – Tarixin axınını dəyişən oğuzlar

Xəbər xətti