90-cı illərin sonundan etibarən Azərbaycandakı demoqrafik balans bir xeyli pozuldu.

Ailələrin oğlan uşaqlarına daha çox üstünlük verməsi və əvəzində qız uşaqlarının abort etdirilməsi faktı hazırkı dönəmdə 20-30 yaş aralığındakı kişi və qadınların say nisbətində özünü büruzə verməkdədir.

Dövlət Statistika Komitəsinin bu ilin yanvar ayına təqdim etdiyi hesablamada da görürük ki, 20-30 yaş aralığındakı kişi və qadınlar arasındakı fərq bəlli olur. 

Belə ki, statistikaya əsasən, 20-24 yaş aralığındakı kişilərin sayı 349,1 min göstərilsə də, eyni yaş kateqoriyasında olan qadınların sayı bir xeyli az – 311,9 min nəfər göstərilib. 

Müvafiq tendensiya 25-29 yaşlı qadın və kişilərin say nisbətində də özünü göstərir: 405,1 min qadın, 433,2 min kişi.

Sözügedən yaş aralığında kişilərin sayının qadınlardan çox olması faktı isə demoqrafik disbalansı özündə ehtiva edir.

Məsələ ilə bağlı Yenisabah.az-a açıqlamasında sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu deyib ki, bu məsələ əsas ona görə baş qaldırdı ki, xanımlar arasında bir zamanlar USM-yə gedib doğulacaq uşaqların cinsiyyətini öyrənmə halı dəbə düşdü:

“Bu hal istər rayon, istərsə də şəhərdaxili ərazilərdə geniş yayılmağa başladı. Ana bətnindəki uşaqların cinsiyyətini müəyyən edəndən sonra qız uşaqlarını gedib selektiv abort etməyə başladılar. Bəzən bu hala həyəcan təbili belə çalırlar.

Məsələn, bir də baxırsan, jurnalistlər, deputatlar hay-həşir salır ki, oğlanlar gələcəkdə say məhdudiyyəti baxımından evlənməyə qız tapmayacaq. Bu olduqca yanlış yanaşmadır. Əsas məsələ bu deyil, çünki demoqrafik cəhətdən bu məsələdə bir təhlükə görmürəm. 

Əksinə, oğlanların sayca çoxluq təşkil etməsi çox yaxşı bir haldır. Çünki oğlanlar orta məktəbi bitirdikdən sonra böyük bir hissəsi ölkədən çıxır gedir, sonra yol-qəza hadisələrində, əsgərlikdə, dava-dalaşlarda oğlanlar daha çox ölür və gəlib 20 yaşa çatanda, əgər oğlanlarla qızlar bir doğulubsa belə, buna baxmayaraq, qızlar üstünlük təşkil etməyə başlayır”.

Ə. Qəşəmoğlu əlavə edib ki, bu tendensiya hər zaman belə olub:

“Hətta sovet dövründə belə qızlar bir anda sayca üstünlük təşkil etməyə başlayırdı. Mən o vaxtı mərkəz rəhbəri idim və bu məsələni ölkədə araşdırırdıq. Məsələn, İsmayıllı rayonunda qızlar xeyli çoxalmışdı, oğlanlar isə çıxıb getmişdi. Bu problem qızların ailə həyatı qurmasına da çətinlik yaradırdı.

Amma oğlanların sayca çox doğulması normal haldır. Amma burda qorxunc bir məsələ var: bu, ilk növbədə, qızların hüquqlarının tapdalanması deməkdir. Həm siyasi, həm də dini baxımdan qız uşaqlarına qarşı haqsızlıq halları yolverilməzdir. Selektiv aborta məruz qalanda, valideyn övladının qatili olur və ölkədə uşaq qatili sayı çoxalır”.

Sosioloqa görə, əgər insanlar övladının qatilidirsə, burada psixoloji dəyişiklik baş verir:

“Psixoloji dəyişiklik isə ümumi mühitə təsir edir. Ölkədə bir anda selektiv abortu qadağan etməklə bu məsələnin həll olunması mümkün deyil. Çünki dərhal bu insanlar gedib xarici ölkələrdə abortu edib gələcəklər və ölkənin özündə də bu sahədə çox gizli biznes sahəsi yaradırlar ki, artıq abortlar gizli şəkildə, həkim nəzarətindən kənar həyata keçiriləcək. Buna qadağa qoymaqla heç bir şeyə nail olmaq mümkün deyil”.

Müsahibimiz problemin həlli barəsində də izah verib:

“Həll yolunun başlıca şərti odur ki, ölkədə ciddi maarifləndirmə işi aparılmalı, bu məsələ ilə bağlı teleseriallar yaradılmalıdır. Əlbəttə, teleseriallara baxdıqca, insanlarında görüş tərzi dəyişəcək və bu, onlara psixoloji təsir edəcək. 

Bir neçə il ərzində çalışmaq lazımdır ki, həm inzibati metodla, həm də çox ciddi elmi əsaslanmış maarifləndirmə işləri həyata keçirilsin. Elə etmək lazımdır ki, insanların ağlında olan “qız uşağı bədbəxtçilikdir” fikri onlardan tamamilə sovuşsun. 

Əksinə, görsünlər ki, ölkədə nə qədər uğurlu fəaliyyət göstərən, daim öz valideynlərinə yardım edən, xalqı üçün faydalı işlər görən qızlarımız var. Eyni zamanda qız uşaqlarımızın iş təminatı ilə bağlı işlər görülməlidir. 

Ölkədə bu məsələ ilə bağlı ciddi fəaliyyət proqramı həyata keçirilməlidir. Ölkədə sosial, humanitar siyasəti dəyişmək lazımdır. Amma mənim nəsə deməyimlə isə heç nə düzələn deyil”.

Tanınmış psixoloq Gülnar Orucova isə mövzuyla bağlı söyləyib ki, 90-cı illərdə artıq bir sıra aparatlar fəaliyyətə başladı:

“Hansı ki bu aparatlar vasitəsilə ana bətnində olan uşağın cinsiyyətini müəyyən etmək mümkün olurdu və bundan sonra insanlar oğlan uşağını daha çox dünyaya gətirməyə başladılar. Millət olaraq, Azərbaycan kişisi oğlan uşağına daha həvəslidir. Nənələr, babalar belə nəsil daim davam olunsun deyə oğlan uşaqlarına daha çox üstünlük verirlər.

Məsələn, qayınanalar, qayınatalar oğlan uşağı dünyaya gələn kimi öz adlarını onlara qoyurlar. Yəni oğlan uşağına millət olaraq, daha çox maraqlıyıq. USM aparatlarınında meydana çıxması bundan ötrü çox işimizə yaradı”.

Psixoloq aydınlaşdırıb ki, hazırda oğlan uşaqlarının sayı qız uşaqlarının sayından daha çoxdur:

“Bunu istər siniflər, istərsə də bağçalarda belə müşayiət edirik. Lakin bu hal həqiqətən də fəlakətə gətirib çıxara bilər. Azərbaycanda qadınların sayının azlığı evlənən zaman çox problemlərə səbəb olacaq. Dövlət, əslində, bu barədə bir sıra tədbirlər gördü, abort qadağa olundu, amma buna baxmayaraq, həkimlər müxtəlif bəhanələr gətirərək gizli yolla bunu həyata keçirirlər”.

G. Orucovanın sözlərinə görə, İslam dini qız uşaqlarına daha çox önəm verir:

“Əgər nəsildə qız varsa, onun müsbət cəhətlərini qız olaraq daha çox söyləyir. Buna baxmayaraq, hər kəs oğul istəyir. Hər bir kişi özünü təsdiq etmək üçün oğlunun olmasına üstünlük verir. O düşünür ki, mənim oğlum varsa, artıq nəslimin davamçısı da var. El arasında deyirlər “oğul düşmən çəpəridir”. 

Hazırda ailələrə nəzər salsaq, elə ailələr var ki, 2 uşaq olandan sonra, başqasını dünyaya gətirmirlər. Oğlan uşağı üçün dəfələrlə cəhd edirlər. Məhz buna görə də abortların sayı pik həddə çatıb. 

Amma abortun özü qadın orqanizminə olduqca zərərlidir. Xarici ölkələrdə isə belə deyil. Cinsiyyəti müəyyən zaman məhdudiyyəti keçəndən sonra açıqlayırlar. Azərbaycanda isə 12.5 həftəyə artıq bilinir. Bu qadağa, ilk növbədə, həkimlərə tətbiq olunmalıdır”.

Həcər ƏMİRASLANLI

Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “gender, ailə və demoqrafiya məsələlərinin işıqlandırılması” istiqaməti üzrə hazırlanmışdır.