Məlum olduğu kimi, 44 günlük müharibədən cəmi bir ay sonra Azərbaycan regional əməkdaşlığın bərpası üçün 3+3 formatını irəli sürdü. Təbii ki, bu formatı ilk dəstəkləyən Türkiyə oldu. Lakin regionun digər ölkələri - Rusiya, İran, Ermənistan və Gürcüstan ilk günlər bu formatla bağlı hər hansı bir müsbət fikir bildirmədi.

Əksinə bəzi ölkələr, o cümlədən İran Azərbaycanın humanizm prinsiplərinə söykənən təklifinə qarşı çıxdı. Ermənistanı da bu təklifdən uzaq durmağa çağırdı. Əvəzində rəsmi Tehran 3+3 formatına alternativ sərsəm ideyalar irəli sürdü.

Həmin ideyalardan biri də Asiya ilə Avropanı birləşdirən yeni dəhliz idi. Bu dəhliz Hindistandan başlayaraq İran ərazisindən keçməklə Ermənistanla Avropanı birləşdirəcəkdi. O zaman İranın bu təklifi Paşinyan üçün də xeyli cəlbedici göründü. Hətta Paşinyan bu ideyaya bir ad da qoydu - “Dünyanın kəsişmə nöqtəsi”.

Zaman keçdikcə bu ideyanın əsassız olduğu təsdiqləndi.

Tədricən bu ideya unuduldu. Bir müddət sonra isə İran Azərbaycanın moderator olduğu Araz dəhlizinin inşasına qoşuldu. Artıq bu dəhliz üzrə son tamamlanma işləri görülür. Hesablamalara görə dəhliz yaxın 5-6 ayda istismara veriləcək.

İranın ikili siyasəti təbii ki, rəsmi İrəvana da öz seçimini etmək məcburiyyəti yaratdı. Artıq son bir ildə Ermənistan Zəngəzur dəhlizindən (Tramp yolu) daha çox danışır. Bu ilin avqust ayının 8-də Ağ Evdə baş tutan üç ölkə liderinin görüşündə isə Zəngəzur dəhlizi (Tramp yolu) ilə bağlı son qərar verildi. 

Bu günlərdə isə bu istiqamətdə mühüm bir hadisə baş verib. Belə ki, rəsmi Tehran ən qısa zamanda Rusiya qazının Azərbaycan üzərindən İrana tədarükü üçün hərəkətə keçib.

Bunu İranın Rusiyadakı səfiri Kazem Cəlali deyib.

O, bildirib ki, Tehran yaxın gələcəkdə Rusiya qazının Azərbaycan üzərindən nəqlinə başlanacağını gözləyir:

"Hazırda "Qazprom"la danışıqlar aparırıq, demək olar ki, bütün məsələlər artıq həll olunub".

Eyni zamanda, o əlavə edib ki, tərəflər hələ də Rusiya qazının qiymətini razılaşdırmalıdırlar. Diplomat diqqəti ona yönəldib ki, əgər bu məsələ həll olunarsa, o zaman tədarüklərə başlanılacaq.
 

Xatırladaq ki, bir müddət əvvəl Rusiya-İran hökumətlərarası ticarət-iqtisadi əməkdaşlıq komissiyasının 18-ci iclası zamanı Rusiyanın energetika naziri Sergey Tsivilev bildirmişdi ki, bu il Rusiyadan mövcud infrastruktur vasitəsilə Azərbaycan vasitəsilə İrana qaz nəqlinə başlanılacaq.

İrana qaz necə tədarük ediləcək?

Rusiyanın mənbələrinin yazdıqlarına görə, Rusiya qazı Azərbaycan ərazisindən İrana mövcud infrastrukturdan istifadə olunaraq ötürüləcək. Bunun üçün əlavə boru kəmərləri və qaz-kompressor stansiyalarının tikintisinə ehtiyac yoxdur. Zatən Rusiyadan Azərbaycana qaz kəməri var. Azərbaycandan isə İrana qaz kəməri fəaliyyət göstərir. Lakin indiki halda mövcud infrastrukturu nəzərə alsaq, Rusiya qazı böyük miqdarda İrana ötürülə bilməz.

Rusiya qazı İrana nə üçün lazımdır?

İlk baxışdan dünyanın ikinci ən böyük qaz yatağına malik bir ölkənin qaz idxal etməsi məntiqli görünmür. Ancaq nəzərə alaq ki, İranda bütün hasilat ölkənin cənubunda, dünyanın ən böyük qaz yatağı olan "Cənubi Pars"da yerləşir. Bu yataqlar İranla Qətər arasında bölünür. Eyni zamanda, İranın qaz anbar sisteminin olmaması kimi ciddi problemi var. Ona görə də ölkənin şimalına qazın verilməsində sıxıntılar yaşanır. Rusiyadan gələcək qaz məhz bu problemi aradan qaldıracaq.
 

Tək bu layihənin özü sübut edir ki, 3+3 formatı regional inkişaf üçün unikal platformadır. Bu format çərçivəsində regiondakı 6 dövlətin hər biri iqtisadiyyatın şaxələndirilməsində və kommunikasiyaların dərinləşməsində yeni imkanlar qazana bilər.

Təsadüfi deyil ki, bu günlərdə İran Prezidenti Məsud Pezeşkian Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə telefon danışığı zamanı bildirib ki,  "3+3" formatında danışıqlar Cənubi Qafqazda problemlərin həlli üçün daha səmərəli mexanizmə çevriləcək: "İnanıram ki, İran və Rusiyanın iştirakı ilə "3+3" formatında danışıqlar Qafqaz regionunun problemlərinin həlli üçün daha effektiv və səmərəli mexanizmə çevriləcək”.

Bütün bunlar Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin nə qədər uzaqgörən və siyasətçi olduğunu göstərir. Üstəlik, Azərbaycan liderinin yürütdüyü siyasət regional sülhə və rifaha töhfə verir.

Məhz bu səbəblərə görə qlobal güclər belə Azərbaycanın qətiyyəti qarşısında geri çəkilir, ölkəmizin siyasi iradəsi ilə hesablaşırlar.

Press-fakt