ABŞ Əfqanıstandan son hərbi birliklərini geri çəkməyə yaxınlaşdıqda, “Taliban” sürətlə bölgələri ələ keçirir və ölkənin böyük ərazilərinə nəzarət edir.

“The Diplomat” xəbər verir ki, Əfqanıstanın keçmiş Prezidenti Həmid Kərzai indi açıq şəkildə Qərb əsgərlərinin ölkədə yerləşdirilməsini həm “Taliban”, həm də İslam Dövləti-Xorasan Əyaləti (Islamic State-Khorasan Province - ISKP) tərəfindən terror hücumlarının artmasının əsasını təşkil edən “uğursuz bir missiya” adlandırıb.

Keçən həftə ən az 1000 əfqan təhlükəsizlik xidmətinin əməkdaşı Tacikistana qaçıb. Daha da əhəmiyyətlisi, Əfqanıstan hökuməti indi Çin üçün ən strateji əhəmiyyətli bölgələrdən biri olan Bədəxşan vilayətindəki Vahan bölgəsini tərk edib.

Bədəxşan vilayəti və xüsusən də Vahan dəhlizi indi taliblərə təslim olunub. Hökumət artan gərginliyi saxlaya bilməsə, Çin uzun müddətdir davam edən müdaxilə etməmək prinsipini bir daha dəyişdirməyə məcbur ediləcək.

ABŞ missiyasının əsas hədəflərindən biri Əl-Qaidə təhlükəsini aradan qaldırmaq və Əfqanıstanın bölgədə fəaliyyət göstərən terror qrupları üçün etibarlı bir yuva olmasını dayandırmaq idi. Bu öhdəlik ABŞ-ın xarici döyüşçüləri ölkədən kənarda saxlamağa söz verdiyi “Taliban” ilə müqaviləsinin əsas prinsiplərindən biridir.
Bununla belə, BMT-nin Əfqanıstanla bağlı 2021-ci ilin iyun ayında yayımlanan son hesabatında “Taliban” və Əl-Qaidənin “ideoloji uyğunlaşmaya əsaslanan” və “ümumi mübarizə və qarışıq nikahlar” yolu ilə möhkəm əlaqələrini davam etdirdikləri bildirilir.

Əlavə olaraq sənəddə Əl-Qaidə və həmfikir yaraqlıların Əfqanıstandakı hadisələri “Taliban və bu səbəbdən qlobal radikalizmin zəfəri” kimi qeyd etdikləri açıq şəkildə qeyd edilir. Bu vəziyyətdə, “Taliban”ın vicdanla davranacağına və götürdükləri öhdəliklərə hörmət göstərəcəyinə dair hər hansı bir ümid tamamilə səhv görünür.

İndi aydın olur ki, Əfqanıstanın gələcəyi üçün iki mümkün ssenari var, bunlardan heç biri daha sabit Əfqanıstana aparmayacaq. Bir az daha yaxşı nəticədə ABŞ Kabildəki xarici missiyasını qorumaq vədinə sadiq qalır və Əfqan ordusuna müəyyən səviyyədə dəstək verir.

Bu vəziyyətdə Kabil, ölkənin böyük əksəriyyətindən təcrid olunmuş şəkildə yaşamağa davam edəcək və bunun böyük bir hissəsi Taliban rəhbərliyinə tabe olacaq. İndiyə qədər xarici dövlətlərin Kabildə yerləşməsi üçün müxtəlif təkliflər irəli sürülüb, bunlardan biri də Türkiyə və Macarıstanın Kabil hava limanında birgə missiyasını əhatə edir. 

Buna baxmayaraq, “Taliban”ın sözçüsü Suhail Şaheen, bu həftə BBC-yə açıqlamasında qrupun hər hansı bir xarici hərbçilərin yerləşdirilməsini qəbul edə biləcəklərinə şübhə ilə yanaşıb.



Əfqanıstanın şimal hissəsində döyüşlər artdıqca, “Taliban” indi Çin üçün ən strateji əhəmiyyətli bölgələrdən biri olan Bədəxşana yaxınlaşır. Pekin islamçı silahlıların Çinə yayılması və ya uyğur yaraqlılarının Əfqanıstandan yenidən qruplaşma və təlim üçün istifadə etməsindən narahatdır.

Həqiqətən, ölkənin regional əhəmiyyəti birbaşa Çinin Tacikistanda Əfqanıstan sərhədindən 10 mil məsafədə artan hərbi mövcudluğunun artmasına səbəb olub və eyni zamanda birbaşa Əfqanıstanın Vaxan dəhlizində Çinin fəaliyyətinə dair məlumatlar var. Digər bir tərəfdən də Çinin öz iqtisadi layihələridir, lakin bunların real iqtisadi dəyəri mübahisələndirilə bilər.

ABŞ kimi, Çin də “Taliban”ın təhlükəsizlik vəziyyətinə nəzarət edib-etməyəcəyinə dair öz qeydlərinə sahib ola bilər. Pekin, 1990-cı illərə qədər islamçı qrupla çoxdan əlaqələr qurmuşdu və Çin bu qrupa həmişə praqmatik yanaşıb. Çini ən çox narahat edən qrup, Türküstan İslam Partiyasıdır (TIP), BMT-yə görə qrup hələ də Əfqanıstanda fəaliyyət göstərir.

2020-ci ilin iyul ayında Bədəxşanın Kuran və Muncan bölgəsinin mühasirəsində iştirak edib və ən son da iyulun əvvəlində orada baş verən son qarşıdurmalara qatılıb.
BMT Pekindən daha çox narahatdır, Sincanda İslam dövləti qurmaq üçün Əfqanıstandan Çinə gedən döyüşçülərin fəallığını asanlaşdırarkən qrupun Suriyada daha çox iştirak etdiyini də bildirir.
Bu iddiaların mövcud reallığı nə dərəcədə əks etdirdiyini qiymətləndirmək çətindir. Bununla belə, hamısı Çinin Əfqanıstanda regional sabitliyi təmin etmək üçün Əfqanıstanda daha konstruktiv rol oynaması üçün bir səbəb nümayiş etdirir.

Laçın SƏMLA