Kirill Krivoşeyev, Ayk Xalatyan
“Kommersant”, 22.04.2020
 
Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov gözlənilmədən Dağlıq Qarabağdakı münaqişənin müzakirəsini kəskinləşdirib. Ermənistan və Azərbaycan XİN rəhbərləri arasındakı danışıqlardan bir neçə saat əvvəl o bildirib ki, keçən il Moskvada tərəflər “mərhələli yanaşma əsasında nizamlanmaya doğru irəliləməyi təklif edən” sənədlər barədə razılığa gəliblər.
Ermənistanda bu sözlər hakimiyyətin tənqidi dalğasını doğurub. Bundan əvvəl İrəvanda ərazinin gələcək statusu əvvəlcədən müəyyənləşdirildiyi Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına dair paketli yanaşmaya təkid ediblər və yeni sənədlərdən söhbət belə getməyib.
Çərşənbə axşamı Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirləri Zöhrab Mnatsakanyan və Elmar Məmmədyarov arasında Dağlıq Qarabağla bağlı növbəti danışıqlar aparılıb. Demək olar ki, bütün beynəlxalq tədbirlər kimi, o, video konfrans şəklində keçirilib. Eyni zamanda, gözlənildiyi kimi, heç bir irəliləyiş əldə edilməyib.
Hər iki tərəf, eləcə də ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri koronavirusa qarşı qlobal mübarizə şəraitində atəşkəs rejiminə əməl olunmasının daha vacib olduğunu bildiriblər.
ATƏT-in təmas xəttində apardığı monitorinq mart ayında dayandırılmalı idi, yəni hər hansı bir təxribat adi haldakıdan daha ciddi nəticələrə səbəb ola bilər.
Bundan əlavə, videokonfransdakı iştirakçılar şəxsi görüş hazırlıqlarını davam etdirdiklərini təsdiqləyiblər, amma onun nə vaxt keçiriləcəyi hələ bilinmir.
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi də öz növbəsində, Dağlıq Qarabağla bağlı danışıqların intensivləşməsinin vacibliyini qeyd edib. Bununla belə, o artıq müşahidə olunur: məsələn, 2019-cu ildə tərəflər beş dəfə görüşüb, bəzən gecə saatlarına qədər müzakirələr aparılıb və 2020-ci ildə ilk görüş ümumən 10 saat davam edib və o, son illərin “ən gərgini” adlandırılıb. Üstəlik, hər görüşdən sonra tərəflər oxşar, çox cüzi bəyanatlar veriblər.
Bu ilin fevralında Münhen Təhlükəsizlik Konfransında Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan ilə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev arasında kəskin atmacalar mübadiləsi də tərəflərin heç bir güzəştə getməyəcəyindən xəbər verir.
Bununla birlikdə, Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Çərşənbə axşamı A. M. Qorçakov Fondunun təşkil etdiyi dəyirmi masadakı çıxışından (o da onlayn təşkil olunmuşdu) belə görünür ki, hər şey deyilən kimi deyil. “Trend” agentliyi direktorunun müavini Gülnarə Məmmədzadənin sualını cavablandıran cənab Lavrov deyib ki, Qarabağ məsələsini tənzimləyən digər sənədlər arasında “bir il əvvəl, keçən ilin aprel ayında Moskvada Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin iştirakı ilə keçirilən iclasda nəzərdən keçirilmiş layihələr var; onlar həmsədrlərə də paylanıb və hazırda aktiv müzakirə olunur”. Nazir “bu sənədlərin mərhələli yanaşma əsasında həll yolu irəliləməni nəzərdə tutduğuna” aydınlıq gətirib.
Birinci mərhələdə, cənab Lavrovun fikrincə, bu plana “ən aktual problemlərin həlli: Dağlıq Qarabağ ətrafındakı bir sıra ərazilərin azad edilməsi və nəqliyyat, iqtisadi və digər kommunikasiyaların açılması” daxildir.
Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına paketli yanaşma bütün qarşılıqlı güzəştlərin, o cümlədən Dağlıq Qarabağın gələcək statusunun əlaqələndirilməsini nəzərdə tutur və mərhələli yanaşma bu prosesin zamanla uzanmasına imkan verir. Məsələn, əvvəlcə sovet dövründə mövcud olmuş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin ətrafındakı “təhlükəsizlik kəməri”ndən yalnız iki bölgə Azərbaycanın nəzarətinə qaytarılır, sonra Azərbaycan iqtisadi blokadanın qaldırılmasını təmin edir, bundan sonra tərəflər ərazinin statusunu müzakirə etməyə başlayırlar.
İrəvan, mərhələli yanaşmanın çox riskli olduğunu nəzərə alaraq, demək olar ki, həmişə paket yanaşmasına təkid edib: iqtisadi blokadanı ləğv etmək asandır, ərazilər yalnız hərbi yolla geri qaytarıla bilər.
Mnatsakanyan və Məmmədyarovun Sergey Lavrovun vasitəçiliyi ilə 2019-cu ilin aprelində Moskvada görüşünə gəlincə, bu, həqiqətən əhəmiyyətli idi, ancaq “mərhələli yanaşma təklif edən sənədlər” açıqlanmayıb. Bunun əvəzinə, tərəflər jurnalistlərin qarşılıqlı səfərləri və etimadın artırılmasına yönəlmiş digər humanitar addımlar barədə razılığa gəlib.
Qeyd edək ki, 2019-cu ilin payızında erməni jurnalistlər Azərbaycana, azərbaycanlı jurnalistlər isə Ermənistana səfər ediblər.
Bununla belə, cənab Lavrovun əvvəlcədən hazırlanmış sənədlər barədə dedikləri Ermənistanda hakimiyyətin güzəştə getməsinə dair vacib bir sızma kimi qəbul olunub.
Zöhrab Mnatsakanyan vəziyyəti düzəltməyə çalışıb, lakin Moskva və Bakı arasında gizli razılaşmalara dair şübhələrin daha da artmasına səbəb olaraq, keçən ilki danışıqların mövzusunu qabardıb. Maraqlıdır ki, Bakının özündə də bu mövzu təhrif olunmuş şəkildə şərh edilib. “Sergey Lavrovun mövqeyini münaqişənin həllinin bütün səviyyələrində və mərhələlərində dəfələrlə və ardıcıl şəkildə səsləndirən ATƏT-in Minsk qrupunun bütün həmsədrləri təsdiqləyir” – bu, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Leyla Abdullayevanın “Kommersant”a açıqlamasında dediyi yeganə şeydir.
Mnatsakanyan “Kommersant” bildirib: “Bəli, Sergey Lavrovun bu şərhlərində Ki-Uestdən (2001-ci ildə Floridada Qarabağla bağlı danışıqların aparıldığı şəhər) başlayan çox sayda sənədlərə istinad edilib. Söhbət, həmçinin bu 2 il ərzində hansı sənədlərin müzakirəsindən gedib. Bənzər yanaşmalar 2014, 2016-cı illərdə də ortaya çıxıb və bu yanaşmalar erməni tərəfləri (yəni Yerevan və Stepanakert) üçün qəbuledilməz olub. 2018-ci ildən bəri müzakirələr fərdi elementlər ətrafında tərəflərin yanaşma və qiymətləndirmələrini nəzərdən keçirməklə məhdudlaşıb. 2014-cü ildə təklif olunan seçim bu gün danışıqlar masasında deyil”.
2018-ci ilin “məxməri inqilabı”na qədər iqtidarda olmuş Ermənistan Respublika Partiyası sədrinin müavini Armen Aşotyan deyib: “Nazir Mnatsakanyan rusiyalı vəzifədaşının keçən ilin aprel ayında tərəflərə təqdim olunmuş yeni bir layihə ilə bağlı dediklərini təkzib etməyib. Buna görə də, hazırkı hakimiyyətin danışıqlarda sənədinin yoxluğu ilə bağlı verdiyi çoxsaylı yanlış və şərəfsiz ifadələri qətiyyətlə pisləyirik”.
“Əksər suallar xarici işlər naziri, həm də ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədri kimi Sergey Lavrovun ölkənin bəyanatı ilə bağlı deyil, Ermənistanın Xarici İşlər Nazirliyinə aiddir, – deyə “Çiçəklənən Ermənistan” parlament fraksiyasının katibi Arman Abovyan eyni fikri davam etdirib. – Qarabağ məsələsinin həlli ilə bağlı konkret sənədin müzakirəsi olub-olmaması və hansı məsələlərin müzakirə olunduğu anlaşılmalıdır. Artsax Respublikasının (Dağlıq Qarabağın erməni adı – “Kommersant”) de-fakto müstəqilliyinin qanuni şəkildə qanuniləşdirilməsi məsələsi ön plana çəkilməlidir. Qalan məsələlər qanuni olaraq tanınmış müstəqil Artsax Respublikasının nəyi və necə razılaşdırılacağına qərar verməsin sonra müzakirə edilməlidir”.
Eyni zamanda, mövcud hakim qüvvənin – Nikol Paşinyanın rəhbərlik etdiyi “Mənim addımım” blokunun nümayəndələri heç bir ifşanın olmadığını söyləyirlər.
“Ermənistan xarici işlər nazirinin Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması prosesi ilə bağlı verdiyi açıqlama hərtərəfli və daha aydın idi, – deyə Ermənistan parlamentinin Xarici Əlaqələr Daimi Komitəsinin sədri Ruben Rubinyan öz “Facebook” səhifəsində yazıb. – Hazırda danışıqlar masasında heç bir sənəd yoxdur. Son 2 ildə prinsipial mövqelərimiz həm daxili, həm də xaricdə açıq və səmimi şəkildə ifadə olunub”.