Aydın Mədətoğlu Qasımlı Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Dünyanın heç bir bölgəsi Yaxın və Orta Doğu qədər inanc və din uğrunda aparılan qanlı mücadilələrə, müharibələrə və dövlət çevrilişlərinə səhnə olmamışdır. Əslində dini və məzhəbi mücadilələr bu bölgənin mayasında vardır. Uzun əsrlər boyu ardı-arası kəsilməyən bu dini və məzhəbi mücadilələr və qanlı müharibələr nəticəsində insanlar bir-birilərini boğazlayıb durmuş, milyonlarla insan bu amansız dini və məzhəbi mücadilələrin girdabında boğulub getmişdir. Bu, keçmişdə olduğu kimi bugün də belədir və bizcə gələcəkdə də belə olacaqdır.

Günümüzdəki Fələstin, Suriya və İraqdakı çatışmalar əslində əsrlərdən bəri davam edən Yəhidi-Xristian-İslam və məzhəblər mücadiləsinin davamıdır.

Tarixdə yalnız Türklərin bir qurtarıcı kimi Yaxın və Orta Doğuya ayaq basmaları ilə bu geniş və zəngin coğrafi məkanda yeni bir hüzur və istiqrar dövrü başlamış və bu dövr XX əsrin əvvəllərinə qədər davam etmişdir. Türklərin qurmağa müvəffəq olduqları bu yeni düzən və istiqrar dövrü Yaxın və Orta Doğunun hüzur və istiqrar içərisində yaşaması baxımından ən uzun dövr olmuşdur.

Türklərin Yaxın və Orta Doğudakı böyük missiyası əsasən Abbasi Xilafəti, xüsusilə xəlifə Mötəsim dövründə (IX əsrdə) başlamışdır. Anadoluya, Bizans İmperatorluöunun iç ərazilərinə qədər irəliləyən və Amuruyidə Bizans ordusuna ilk öldürücü zərbəni vuran Əşna., Vasif və Afşin kimi qüdrətli Türk komandanlarının əmrində hərəkət edən cəngavər Türklər olmuşlar. Onlar gələcəkdə Anadolunun qapılarını açan Malazqırt qəhrəmanlarının, Büveyhiləri məğlub edərək Bağdada daxil olanların öncülləri, İstanbulu fəth edən Türklərin Bizansa doğru yol almış ilk xəbərçiləri olmuşdular.

Xilafət ölkələri, Yaxın və Orta Doğudakı aktiv vəzifələrinə bu şəkildə başlayan Xilafət ordusundakı Türklərin yerini sonradan digər Türk xanədanları olan Səlcuqlular, İlxanlılar, Məmlüklər, Osmanlılar və Səfəvilər olmuşdular.

Türklərin Yaxın və Orta Doğu hakimiyyəti Türk-İslam tarixinin ən önəmli və eyni zamanda ən möhtəşəm bölümlərindən birini təşkil edir. Yeni bir vətən və müqəddəs bir yurd bulmaq qayəsi ilə dünyanın bir çox bölgələrinə hərəkət edən Türklər Orta Doğuya gəldiklərində dünyanın bu müqəddəs bölgəsində Türk tarixinin yeni və ən parlaq dövrlərindən birini də başlatmış olmuşdular.

Türklər İslamiyyətdən çox-çox öncə bir çox dövlət və İmpe- ratorluqlar qurduqları kimi, İslam dinini qəbul etdikdən sonra da Yaxın və Orta Şərqdə və əvvəlki xilafət ərazilərində bir çox yeni-yeni dövlət və İmperatorluqlar qurduqları bu yeni Cahan İmpe- ratorluqları sadəcə Türk tarixinin deyil, İslam və dünya tarixinin də ən böyük, ən mədəni və ən uzun ömürlü İmperatorluqları ol- muşlar.

Türklər Yaxın və Orta Doğu ilə yanaşı, ondan əvvəlki Ərəb xilafətinə daxil olan ölkələrə və bütün İslam dünyasına hakim olub bütün müsəlmanların liderliyini öz üzərinə götürdükdən sonra dünyada siyasi, iqtisadi və hərbi sahədə böyük dəyişikliklər baş vermişdir. Qədim və orta əsrlərin alışılmış olan bütün ictimai və siyasi düzəni tamamilə dəyişmiş, yeni bir nizam-intizam qurulmuş və bu yeni düzəndə İslam dini Türklər sayəsində gücünə heç bir dinin və siyasi quruluşun ulaşa bilməyəcəyi müstəsna bir əzəmət və ehtişama qovuşmuşdu.

Ərəb xilafətləri olan Əməvilər və Abbasilər də daxil Türklərdən öncə və sonra İslam dini və qarşılıqlı olaraq Yaxın və Orta Doğu heç bir dövrdə belə güclü bir siyasi nüfuza və qüdrətə sahib olmamışdır.

Belə ki, Səlcuqlu Türkləri tarix səhnəsinə çəxdığı dövrdə başda Abbasi xəlifəsi olmaqla Yaxın və Orta Doğunun dini, siyasi və idari nüfuzu sarsılmış, məzhəb, din və fikir ayrılıqları baş alıb getmiş, İslam dünyası bir siyasi böhrana və anarxiyaya sürüklənmişdi. Şiə məzhəbinə mənsub Büveyhilər Bağdadda iqtidarı ələ keçirmiş, xəlifənin bütün səlahiyyətləri əlindən alınaraq Büveyhilərin kuklasına çevrilmişdi. Çarəsizlik içində qıvrılıb duran Bağdad xəlifəsinin oturub Cənabi Haqqa bu şiə gücü haqqında şikayət məktubları yazmaq və bu məktubları Kəbənin divarına asmaqdan başqa görəcəyi heç bir işi qalmamışdı.

Səlcuqlu Türkləri məhz belə bir dövrdə qurtarıcı olaraq Yaxın və Orta Doğuya ayaq basmışdı. Bağdada müəzzəm bir qurtarıcı kimi daxil olan Türk sultanı Toğrul Bəy əhali tərəfindən böyük mərasimlə qarşılanmış, Türk ordusu Büveyhilərə ağır zərbə vurmuş, İslam dinini yenidən dirçəltmiş, için-için yanan Yaxın və Orta Doğuda hüzur və istiqrarı daha əsaslı bir şəkildə təmin etmiş və bununla da bütün İslam dünyasının minnət və şükranlarını qazanmışdı

Səlcuqlu Türklərindən sonra bu missiyanı onların davamı olan Osmanlı Türkləri öz üzərinə götürmüşdü. Osmanlı Türkləri bir tərəfdən Xristian Avropa əraziləri üzərində böyük bir Cahan İmperatorluğunun təməllərini atmış, digər tərəfdən də İslam Dünyasını ilk dəfə gerçək mənada birləşdirib bütünləşdirərək İslam cəmiyyətinin həm dini, həm də siyasi lideri olmuşdular.

Osmanlı Türklərinin Yaxın və Orta Doğu və həmçinin köhnə Ərəb xilafəti ölkələrində qurmağa müvəffəq olduqları sağlam nizam-intizam, siyasi sabitlik və əmin-amanlıq İslam və dünya tarixinin ən önəmli hadisələrindən biridir. Bu böyük hadisəyə, dünya siyasi və hərbi müvazinətinə hakim olan və bu istiqamət- dəki inkişafa şəxsən özləri istiqamət verən, təşəbbüsü daima əllərində saxlayan Osmanlı Türkləri beş əsr dünyanın ən bəlalı ərazisi olan bu Yaxın və Orta Doğuda hakimiyyətlərini sürdürmüş, nizam-intizamın, siyasi sabitlik və əmin-amanlığın ən güclü qoruyucuları olmuşlar.

Bunu hətta obyektiv Avropa tarixçiləri belə etiraf etmiş və göstərmişlər ki, Osmanlı Türklərinin qurmağa müvəffəq olduqları Cahan İmperatorluğu İslam dünyasının qibləgahı olan Məkkə və Mədinə kimi müqəddəs yerləri də içinə alırdı. İnperatorluğun sərhədləri daxilində qalan ərazilərə bir qayda olaraq“İslamın öz yurdu” (“Darül-İslam”) deyilirdi.

İmperatorluğun sultanı sadəcə Türklərin deyil, yer üzərindəki bütün müsəlmanların da sayğı duyduğu bir Cahan sultanı idi. İmperatorluq ordusu yer üzündə İlahi Hakimiyyəti təsis edən “Allahın ordusu” sayılırdı. İmperatorluğun dini lideri olan Şeyxül-İslam isə bütün İslam dünyasının ən böyük dini lideri idi. Onun verdiyi hökmlərə Sultan da daxil hər kəs böyük sayğı duyardı.

İmperatorluğun geniş sərhədləri daxilində yaşayan İslama and içmiş möminlər özlərini qüvvətli müsəlmanlar olaraq qəbul edərdilər (Bax: Lewis B., Politics and War. Studies in Classical and Ottomon İslam, London 1967, İqtibas Prof. Dr. Zekeriya Kitapçının” Hz. Peyqam berin hadislerinde Türk varlığı” əsərindən götürülmüşdür – A.Q. Bax: Göstərilən əsər, səh. 25-26).

Türklərin Yaxın və Orta Doğu hakimiyyətləri sayəsində bu torpaqlarda bəlkə də insanlığın özünü dərk etdiyi və tarixin ilk çağlarından bəri həsrətini çəkdiyi nüfuz boşluğu doldurulmuş, istiqrar və əmniyyət çox sağlam bir şəkildə təmin edilmişdi. Beləliklə, Türklərin nüfuzu sayəsində bu ərazilərdə yaşayan fərqli dil, din, etnik yapısı və kültürləri müxtəlif olan xalqlar bütün imkan və nemətlərdən tamamilə bərabər şəkildə yararlanmış, rahat bir həyat yaşamışlar.

Bütün bu tarixi hadisələrin təbii nəticəsi olaraq Türklər sayəsində bu ərazilərdə yaradılan kültür və mədəniyyət daha geniş ərazilərə aparılmış, firavanlıq və ləyaqət baxımından bu ərazilər bir altun dövrünü yaşamışdır.

Türklərin Anadolu, Yaxın və Orta Doğuya hakim olduqlarından nə əvvəl, nə də sonra heç bir dövrdə bu ərazilər belə bir əzəmət və ehtişama, xüsusilə istiqrara qovuşmamış, İslam dini Türklər sayəsində rəqibsiz bir din halına gəlmiş, Qurani-Kərimin və İslam dininin Qiyamətə qədər mühafizəsi vədi yerinə yetirilmişdir.

Bəllidir ki, mədəni, inkişaf etmiş, əhali baxımından sıx olan yerlərdə dövlət qurmaq və mədəni səviyyələri xeyli yüksək olan xalqlara hakim olmaq, onları uzun zaman əsrlərlə idarə etmək çox çətin bir işdir. Bunu tarixdə ancaq bu mədəni millətlərdən zəka, ağıl və bacarıq baxımından daha çox qabiliyyətli, onlardan daha çox üstün, dövlət qurmaq və onu idarə etmək təcrübəsinə və gələnəyinə sahib olan, milli bünyələri son dərəcə sağlam və güclü millətlər başara bilmişlər. Məhz Türklər bu tarixi missiyanı yerinə yetirmiş, böyük kültür və mədəniyyətlərin beşiyi sayılan Yaxın və Orta Şərqdə özlərindən öncəkilərə nəzərən daha çox mədəni, sərhədləri üç qitəyə yayılmış Cahanşümul böyük İmperatorluqlar qurmuşlar.

Beləliklə, Türklər bu millətləri sadəcə illərlə deyil, əsrlərcə idarə etmiş və onlardan daha çox mədəni və yetgin bir millət olduqlarını da Cahana göstərmişlər. Onların böyük bir məharət və ustalıqla Yaxın və Orta Şərqdə qurmağa müvəffəq olduqları İmperatorluqları məhz belə ağır şərtlər altında mədəni ölkələrdə qurulmuş daha yüksək mədəni Cahan İmperatorluqları idi.

Yaxın və Orta Doğu Türklərdən sonra bir sıra kirli əməl və oyunların səhnəsinə çevrilmiş, Türklərin illərdən bəri davam edən xidmətlərinə baxmayaraq, Türkləri arxadan vuranların əsil fəlakətləri məhz bundan sonra başlamışdı.

Orta Doğunun Türk hakimiyyətindən çıxarılmasından sonra bu ərazilərdə böyük bir siyasi boşluq ortaya çıxmış və bu boşluq bugün belə doldurula bilməmiş, əksinə, artıq 100 ildir ki, Orta Doğunun siyasi düzənindəki çox nazik nizam-intizamı pozulmuş, Osmanlı İmperatorluğunun çətiri altında olan ərazilərdə heç bir coğrafi və milli özəlliyi olmayan, dövlətçilik ənənəsindən məhrum ailələr və qəbilələr hakimiyyətinə dayanan bir çox tayfa dövlətləri qurulmuş- dur.

Tarix boyu müxtəlif və güclü xalqların görüş yeri, müxtəlif din, kültür və mədəniyyətlərin beşiyi sayılan, strateji baxımdan dünyanın ən əhəmiyyətli və zəngin bölgəsi olan Yaxın və Orta Doğuda Türklərdən sonra dini, məzhəbi, fikri və siyasi mübarizələr baş qaldırmış, bu ərazi etnik və məzhəb çatışmaları meydanına çevrilmiş, hər cür anarxiya, qarışıqlıq və böhranların baş alıb getdiyi çox bəlalı bir bölgəyə dönmüşdür.

Bütün bu əcaib gedişatların təbii bir nəticəsi olaraq Türklərdən sonra aradan yarım əsr keçmədən belə Yaxın və Orta Doğu bir qan dənizi və barıt çəlləyi halına gəlmiş, yanğın hər tərəfə yayılmışdır. Müsəlmanlara hücum edənlər təkcə xarici güclər və Yəhudilər, etnik və fanatik qruplar deyil, işin ən dəhşətlisi din, dil və mədəniyyət gəmisi içində yetişmiş Ərəblər də bir-birlərini qəddarcasına, insafsızcasına boğazlamış və boğazlamaqdadırlar. Atılan güllələr ümumi düşmənə deyil, müsəlman qardaşlarının boğazına saplanmaqdadır.

Nəticədə bir tərəfdə hər gün nahaq yerə öldürülən yüzlərlə, minlərlə günahsız insan-qoca, qadın, cocuq, yıxılan, yandırılan evlər, yox olan, dağılan ailələr, aclıq, səfalət və yoxsulluq içində sürünmə- yə tərk edilmiş yüz minlərlə insan, vətənindən didərgin düşmüş milyonlarla qaçqın, digər tərəfdə isə zəngin Ərəblərin Qərb ölkələrinə axınları, zövq və səfa üçün sovrulan milyardlarla dollarlar.

Bütün bunlardan daha betəri ardı-arası kəsilməyən ehtiras və eqoizmlə dolu kiçik çapsız, bacarıqsız, üstəlik özlərini hər kəsdən üstün tutan, sözdə dövlət adamı və onların toplumu fəlakətlərə sürükləyən macəraları Orta Doğunun Osmanlı Türklərinin hakimiyyətindən sonrakı bir əsrdə davam edən faciələridir.

Ən acınacaqlısı isə budur ki, XX əsrin əvvəllərində ən azı 500 il bu torpaqlarda bütün varını-yoxunu sərf edən, canını belə fəda edərək Qüds də daxil bütün müqəddəs şəhərləri göz bəbəyi kimi qoruyan, 4 kitabı müqəddəs sayan, bölgədən nəşət edən bütün Peyğəmbərlərə sayğı ilə yanaşan Türkləri imperialist dövlətlər və onların agentləri ilə birləşərək arxadan vuranlar, Orta Doğunu bu ürək yandıran hala salanlar, Türklərin bu bölgə və ümumən bütün İslam Dünyası üçün hansı dəyərdə olduğunu hələ də anlamamış, bu bölgəni 50 il belə qoruya bilməmiş, nəticədə özləri də bugünkü duruma düşmüşlər.

Bugün Orta Doğunu belə ağır bir fəlakətə düçar edənlər Ərəbistan çöllərini öz qanları ilə sulayan və bunu əsrlərcə davam etdirərək onu canları, qanları bahasına qoruyan Türk mücahidlə- rindən, onların şəhid ruhlarından üzür diləməlidirlər.

Bugün neftdən gələn milyardlarla dollarları öz xalqlarının rifahı üçün deyil, öz xarici ağaları ilə bölüşdürüb firavan həyat sürən ərəb şeyxləri, kral və diktatorları əldə etdikləri paraların bir hissəsini silah satın almağa, bir qismini qumara, bir qismini səyahətlərə, bir qismini rəsm əsərlərinə, heykəl və qiymətli daş-qaş almağa sərf edərək xalqlarının potensial gücünü belə tükətməklə məşğuldurlar.

Bölgənin əsas etnosu olan Ərəblər uzun müddət ümumi düşmənlərinə qarşı mübarizə aparmaq əvəzinə bir-birlərini boğazlamaqla, bir-birlərini zəif duruma düşürməklə məşğul olmuş, bölgəni Qurani-Kərimin ifadəsi ilə Tanrı tərəfindən zillət, səfalət və lənət damğası vurulan bir qövmin ixtiyarına buraxmaq durumunda qalmışlar.

Bugün Orta Doğu yenidən Böyük güclər arasında siyasi və iqtisadi cəhətdən tort kimi bölünüb paylaşılmaqdadır. Bütün Böyük güclərin gözü bugün yenə də Orta Doğuda, onun zəngin yeraltı sərvətlərindədir. Bugün dünyanın 65 faiz nefti bu bölgədədir ki, indi bu neftin yalnız 4 faizindən istifadə edilir. Ona görə də bu bölgə dünyanın mərkəzi sayılmaqda və Böyük güclər XXI əsrdə dünyanı və Orta Doğunu bölüşdürən güclər bugün də bölgədədirlər və dünyaya yeni bir biçim vermək, yeni xəritə cızmaq istəyindədirlər.

Bəllidir ki, bugünkü Orta Doğunun xəritəsi I Dünya müha- ribəsindən sonra Avropa mərkəzli imperialist dövlətlər olan İngiltərə, Fransa və İtalya tərəfindən cızılmışdır. Orta Doğunun bugünkü sərhədləri İngiltərə və Fransanın istəklərinə görə müəy- yənləşmiş, 30 il müddətində onları öz müstəmləkələri kimi idarə etmişdilər.

II Dünya müharibəsindən sonra isə Avropa mərkəzli dünya öz yerini ikiqütblü-Amerika və Sovet mərkəzli dünyaya tərk etmiş, Sovet İttifaqının çökməsi ilə də ABŞ təkmərkəzli dövlət kimi dünyanın bir çox bölgəsində olduğu kimi Yaxın və Orta Doğuya da yeni bir düzən tətbiq etməkdədir. Bu işdə əvvəllər Türkiyədən də yararlanmağa çalışan ABŞ istədiyinə nail olmadığını görüb Orta Doğu projesində azacıq korrektə etməklə öz müttəfiqləri olan İngiltərə və özünün yaratdığı İsraillə birgə öz planını həyata keçirməyə çalışır. İlk əvvəllər Türkmən bölgəsini də nəzərə alaraq “Türkiyənin ağzına bir barmaq bal dadızdırmaq” istəyən ABŞ bugün artıq onu da Türkiyəyə çox görməkdə, hətta Türkiyəni belə “Kürd kartı” və “Erməni soyqırımı” ilə təzyiq altında tutmaqda, bölgədə PKK və Peşmərqə ilə iş birliyi qurmaqdadır.

500 il Orta Doğuda istiqrarı təmin edən Türkləri Böyük güclər və onların əlaltıları XX əsrdə olduğu kimi bugün də onu passiv duruma düşürməyə çalışır, bunun üçün hər vasitəyə əl atırlar.

Bizim bu başı bəlalı Orta Doğu ilə bağlı yazımızda əsas məqsədimiz Türklərin İslam dünyası və Orta Doğu üçün ifa etdikləri mühüm missiyanın nələrdən ibarət olduğunu bir daha bütün çılpaqlığı ilə müasir oxucuya çatdırmaqdır.

Türklər qan vеrdi, can vеrdi qoca Şərqi təkcə Öz hakimiyyətinə almadı, həm də Onu qorudu, tarixi missiyasını şərəflə yеrinə yеtirdi.

Bütün bu xidmətlərin əvəzində çox təəssüflər olsun ki, uzun sü- rən xaçlı yürüşləri və bugünkü Xristan dövlətləri bəşəriyyətin illərlə əldə еtdiyi mədəniyyətləri alt-ust еtmiş, Şərqin Qərbə qarşı bir şübhə, bir əndişə bəsləməsinə səbəb olmuşdur.

Bu Səlib yürüşləri və Xristian Dünyası Türklərin univеrsal dünyagörüşlərini zədələmiş və nəticədə dünyanı iki düşmən məzhəb qovğasına sürükləmişdir. Türklərin tarixən bu xaçlı yürüşlərinin qarşısını qanları bahasına alması bəşəriyyəti bu qorxunc təhlükədən xilas еtmişdisə də sonradan bütün Xristian Dövlətləri birləşərək nəhayət Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı imperator- luğunu tarix səhnəsindən silərək Yaxın və Orta Doğunu öz müstəmləkələrinə çevirərək bu günə salmış, indi də öz məqsədləri üçün Buranı “ QAN ÇANAĞI “ NA çevirmişlər !

Türk Tanrı tərəfindən bəşəriyyətə ərməğan еdilən xüsusi missi- ya sahibidir. Türksüz bəşər tarixi еtibarsız, içiboş, mənasız, ölü məzarıstana bənzəyərdi.

Türkün doğuşu Cahan üçün bayram, ölümü matəmdir. Tarix boyu ədalətə dayanan bir hakimiyyət quran Türklər milli, dini və insani duyğulara bağlı qalaraq bunların ahəngi içərisində Cahan hakimiyyəti idеalına inanmış, əsrlər boyu Çin, Orta Asiya, Sibir, Hindistan, Rusiya, Əfqanıstan, Xorasan, Yaxın Şərq, İran, Azər- baycan, Qafqaz, İraq, Anadolu, Suriya, Rumеli, Şərqi və Orta Av- ropa, Balkanlar, Misir və bütün Şimali Afrikada hökmranlıq еtmiş, tarix boyu bir çox dövlətlər və impеratorluqlar qurmuşlar. Bunlardan Turan, Aratta, Kuti, Lullu, Elam, Manna, Midiya, İskit (Saka, Skif), Alban, Şumer, Şərqi Hunlar, Qərbi Hunlar, Ağ Hunlar, Xəzərlər, Göy Türklər, Uyğurlar, Qarluqlar, Bulqarlar, Qaraxanlılar, Qəznəvilər, Xarəzmlər, Səlcuqlular, Moğollar, Tulunilər, İxşidilər, Osmanlılar, Еlxanilər, Tеymurilər, Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Səfəvilər, Əfşarlar, Qacarlar və s. tarixin danılmaz dövlət və impеratorluqla- rıdır. Bu müəzzəm tablo Türklərin iyirmi beş min illik bir mədəniyyətə sahib olduqlarının göstəriciləridir !

Yazını Türklər haqqında bir sıra din alimlərinin qəbul etdiyi Quranın “Maidə” surəsinin 54-cü ayəsi ilə bitirirəm.

Ayədə buyrulur:

“Ey iman gətirənlər! Sizdən hər kəs dinindən dönsə, bilsin ki, Allah onların yerinə elə bir qövm gətirər ki, Allah onları sevər, onlar da Allahı sevərlər. Onlar möminlərə qarşı mülayim, kafirlərə qarşı isə sərt olarlar. Onlar Allah yolunda vuruşar və heç kəsin tənəsindən qorxmazlar. Bu, Allahın lütfüdür, onu istədiyinə verər. Allahın lütfü genişdir və O, hər şeyi biləndir!”(Maidə 54).