Aleksey Poplavskiy 
“Qazeta.ru”, 31.08.2020-ci il
 
Türkiyə nümayəndə heyəti bir sıra əsas xarici siyasət məsələləri ilə bağlı danışıqlar aparmaq üçün Moskvaya yollanıb. Türkiyə XİN-dən bildiriblər ki, diplomatların səfəri avqustun 31-dən sentyabrın 1-dək keçiriləcək. Danışıqların əsas mövzuları arasında Liviya və Suriya da var.

Türkiyənin nümayəndə heyətinin tərkibi kifayət qədər genişdir, ona ölkənin xarici işlər nazirinin müavini Sedat Onal başçılıq edir. Bundan başqa, nümayəndə heyətinə Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyinin və milli kəşfiyyat təşkilatının nümayəndələri daxildir.

Suriya gündəminə nəzər salsaq, çox güman ki, suallardan biri Ankarada terror qruplarına aidiyyatdan şübhələnən kürd birləşmələridir. Diplomatlarının Moskvaya səfəri fonunda Türkiyə XİN Rusiyadan “terrorçularla bağlı qurumların maraqlarına cavab verə biləcək addımlardan imtina edəcəyini” gözlədiyini bəyan edib.

Bəyanat “Suriya Demokratik Şurası”nın nümayəndələrinin Rusiyaya səfəri ilə üst-üstə düşüb, Ankara SDŞ nümayəndələrinə kürd separatçılarının nəzarət etdiyinə əmindir. Türkiyənin xarici siyasət idarəsində qeyd edilib ki, “Demokratik Şura” nümayəndə heyətinin Moskvaya gəlməsi Türkiyə, İran və Rusiyanın Suriyada terrorizm və separatizmin istənilən təzahürləri ilə mübarizə aparmağa razılıq verdiyi Astana razılaşmalarının ruhuna ziddir.

Bir il əvvəl Türkiyə tərəfi Suriyanın şimalında terrorçularla mübarizə adı altında əməliyyata başlayıb və nəticədə vəziyyət Moskvanın iştirakı ilə nizamlanıb.
 
Liviya vektoru

Türkiyə üçün Rusiya ilə Liviya barədə danışıqlar son dərəcə vacibdir, amma iki ölkənin böhranın həlli ilə bağlı mövqelərinin tam üst-üstə düşməsindən anlaşmaq mümkün deyil. Belə ki, Ankara BMT-nin dəstəklədiyi Fayez Saracın rəhbərlik etdiyi Milli Konsensus hökumətinə (MKH) üstünlük verir — onun qüvvələri Liviyanın qərbinə, o cümlədən paytaxt Tripoliyə nəzarət edir.

Respublikanın qalan hissəsi feldmarşal Xəlifə Haftarın başçılıq etdiyi Liviya Milli Ordusunun (LMO) nəzarəti altındadır. Onunla bərabər Şərqdə Abdulla Əbdürrəhman ət-Taninin müvəqqəti kabineti də fəaliyyət göstərir. Müharibə edən tərəflər artıq doqquz ildir ki, konsensusa gələ bilmirlər, lakin 2019-cu ilin aprelindən Tripoliyə hücumun elan edilməsi üzündən vəziyyət gərginləşib.

Nəticədə, Türkiyə Saracla hərbi sahədə əməkdaşlıq və dəniz zonaları üzrə qarşılıqlı anlaşma memorandumu imzalamaqla, MKH tərəfindən münaqişəyə müdaxilə edib.

Bununla yanaşı, Moskva münaqişə tərəflərindən heç birinə üstünlük vermədən bitərəf mövqe tutur. Rusiya danışıqlar masası arxasında bütün mübahisəli məqamların tənzimlənməsində israr edir, düşmən tərəflərin qarşılıqlı fəaliyyətinə fəal kömək göstərir.
LMO və MKH nümayəndələrinin ilk görüşləri ilin əvvəlində Moskvada Rusiya və Türkiyə diplomatlarının dəstəyi ilə keçirilib.
Bütün bu görüşlər bir şeyi birləşdirirdi — liviyalıların birbaşa danışıqlarına nail olmaq mümkün deyil.

Əslində danışıqların yekunu dünya ölkələrinin özləri üçün lazımi normalar işləyib hazırlaması, Liviyaya silah tədarükünün qadağan edilməsinin təsdiqləməsi və vəziyyətə müdaxiləni qəbulolunmaz adlandırması olub. Bir neçə dəfə pozulmuş və yalnız avqustun sonundan etibarən qalıcı atəşkəs haqqında müqaviləyə imza atmaq mümkün olub.
 
Ankaranın iddialı planları

Bununla yanaşı, əgər Moskva LMO və MKH-nin münaqişənin həlli çərçivəsində mövqeyini nəzərə almaqla hərəkət edirsə, onda Ankara Milli Konsensus Hökuməti hesabına öz planlarını həyata keçirir və beynəlxalq razılaşmalara xüsusi diqqət yetirmir. Məsələn, Türkiyə Liviyada Qətərlə birlikdə hərbi baza qurmaq niyyətindədir.

Rusiya Elmlər Akademiyasının Dünya İqtisadiyyatı və Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun böyük elmi işçisi Viktor Nadirin-Rayevskinin Qazeta.ru-ya verdiyi məlumata görə, Türkiyə Liviyada bir neçə məqsəd güdür.

Birincisi, respublikanın qeyri-rəsmi ideologiyasına uyğun olaraq, Ankara Osmanlı imperiyasının keçmiş ölkələrində nüfuzunu artırmağa çalışır. 
İkincisi, Türkiyə rəhbərliyi Rəcəb Tayyib Ərdoğanın partiyasına yaxın olan və Rusiya Federasiyasında fəaliyyəti qadağan olunmuş Müsəlman Qardaşlarla əlaqəsi olduğu üçün MKH-ni dəstəkləyir.
Üçüncü amil daha sadədir və Aralıq dənizində qitə şelfinin Türkiyənin xeyrinə yenidən qurulmasına xidmət edir ki, bu da tərəflərin dəniz zonaları üzrə qarşılıqlı anlaşmaya dair razılaşmasını tənzimləyir.

Bu müqaviləyə uyğun olaraq türklər Şərqi Aralıq dənizində yunan şelfinin bir hissəsini araşdırmağa başladılar və bununla da Afinanın qəzəbinə səbəb olub və Aİ-nin mümkün sanksiyalarını qızışdırıblar.

Türkiyə öz əməllərinin qanuniliyini akvatoriyada hərbi gəmilər hesabına təsdiq etdiyini nəzərə alsaq, bir sıra NATO müttəfiqləriylə, o cümlədən Yunanıstanın tərəfini tutan Fransa ilə də mübahisə edir.

Ümumilikdə, Liviya ilə bağlı danışıqlar zamanı Rusiya və Türkiyə diplomatları tərəfindən bütün bu məsələlər bu və ya digər şəkildə müzakirə oluna bilər. Türkiyənin Liviya ilə bağlı hərəkətlərinə Rusiyanın reaksiyası hələlik kifayət qədər təmkinlidir. Moskva dövlət başçılarının rəsmi görüşləri və ya telefon zəngləri çərçivəsində MKH ilə LMO arasında birbaşa dialoqun təşkilində israrlıdır.

Bununla yanaşı, Qərb KİV-də Moskvanın guya Liviya münaqişəsində Xəlifə Haftarın tərəfində çıxış etdiyini yazırlar. Əksinə, Rusiyanın mövqeyi daha çox ABŞ-ın Liviya ilə bağlı hərəkətlərini, yəni dialoqa və atəşkəsə dəqiq bağlılığı xatırladır.

Belə bir şəraitdə Türkiyənin Liviya ilə bağlı danışıqlar çərçivəsində Moskvaya nə təklif edəcəyi məlum deyil.
Tərəflərin ötən günkü görüşü tərəfləri atəşkəs razılaşmasına əməl etməyə məcbur etmək cəhdlərində cəmləşmişdi, bu dəfə MKh ilə LMO arasında dialoqun normallaşdırılmasının ön plana çıxacağını istisna etmək olmaz.