Bir Qərb illüziyası: » Press-fakt.az ictimai-siyasi onlayn qəzet

Bir Qərb illüziyası: Din dövlətdən ayrıdırmı?

Tarix: 9-08-2021, 11:54

Son günlər Qafqazın şeyxinin müzakirələrə səbəb olan çıxışları ictimai fikirdə dinin dövlətdən həqiqətən ayrı olub-olmadığı məsələsini yenidən gündəmə gətirdi.

Qonşu ölkələrə baxmaqla bu məsələni özümüz üçün əlüstü aydınlaşdıra bilərik: İranda din dövlətin özüdür, Türkiyədə din dövlətin ortağıdır, Ermənistanda din dövlətin dayəsidir, keçmiş ateist sovet imperiyasının varisi olan Rusiyada isə dinlə dövlət yavaş-yavaş aralarındakı düşmənçiliyi unutmağa, Allahla çarı yenidən dostlaşdırmağa can atır.

Ümumiyyətlə, tarixi gedişat göstərir ki, dövləti dinin, dini dövlətin içindən tamamilə sıyırıb çıxarmaq indiyə kimi heç bir halda mümkün olmayıb və dininmi dövlətçilik düşüncəsindən yaranması, yoxsa dövlətinmi dinin “şinelindən” çıxması toyuğun, yoxsa yumurtanın daha əvvəl yaranması kimi mürəkkəb məsələdir.

Yazı tarixinin başlanğıcına getsək görərik ki, tarixin sonrakı dövrlərində dini liderlərə aid edilən müqəddəslik sifəti qədim Şumer, Misir, Roma dövlətlərində dövlət başçılarına aid edilirdi.

Bu qədim dövlətlərdə din xadimləri olan rahiblər, kahinlər daha çox dövlətin metafizik işlərinə baxan məbəd məmurları idilər və heç bir müqəddəslik statusları yox idi. Qədim dövlətlərdə tanrılar dini liderləri (peyğəmbərləri) deyil, kralları seçirdi, ona görə də kral müqəddəs hesab olunurdu və ona itaət Allaha itaətlə eyniləşdirilirdi.

Misir fironları (Tutanxamon), bəzi Roma kralları (Kaliqula) hətta özlərini tanrı elan etmişdilər.
Peyğəmbərli dinlər olan iudaizm və islamda dini liderlər (İbrahim və Məhəmməd peyğəmbər) həm də dövlət başçıları oldular. Müqəddəslik statusunun dövlətin üzərindən dinin üzərinə köçürülməsi sonradan baş vermiş prosesdir.

Tarixdə dinlə bərabər yaranan dövlətlər olduğu kimi (islam xilafəti, yəhudi dövləti və s.) dövlətçilik düşüncəsindən ayrı yaranmış, sonradan dövləti ələ keçirmiş dinlər də olub, məsələn, manixeizm, buddizm, xristianlıq və s. Məşhur şərqşünas tarixçi Bernard Lyuis özünün “Orta Şərq” kitabında yazır ki, IV əsrin birinci yarısında xristianlıq Roma sisteminə etiraz olaraq böyüdü və geniş yayıldı. Bir çox hallarda xristianlığa tolerantlıq göstərilsə də, bu din öz kilsəsini qurmaq istəyirdi.

Özünəməxsus quruluşu, sistemi, iyerarxiyası, idarəçiliyi, qanunları və məhkəmələri ilə kilsə getdikcə bütün Roma dünyasına hakim oldu. İmperator Konstantin (311-337) xristianlığı qəbul edəndə isə xristianlıq Roma imperiyasını, eyni zamanda Roma imperiyası da xristianlığı ələ keçirdi. Xristianlığın Romanı ələ keçirməsi ilə Avropa min il davam edən, sonradan “Qaranlıq çağ” adlanacaq bir dövrə qədəm qoydu.

Modern çağın astanasında mətbəənin ixtirası və kağızın ucuzlaşması intellektual həyatı stimullaşdırdı. Bir az obrazlı düşünsək deyə bilərik ki, Lüter və onun protestantizmi Qutenberqin mətbəəsindən çıxmışdı. Lüter sekulyarizmin ilk qaranquşu idi. Qərb intellektində belə bir yanaşma var ki, Qərb demokratiyası özü də xristian inancının təkamülünün nəticəsidir. Yəni mənşəcə dinidir.

Konkret olaraq Arnold Toynbi, Bassam Tibi kimi müəlliflər liberal-demokratiyanın bir protestant-xristian düşüncəsinin məhsulu olduğunu Lüter protestantlığının xristianlığın daxilində alternativin mümkünlüyünə yol açmasıyla əlaqələndirirlər. Tanrının fikrinə qarşı çıxmaq mümkündürsə, kralın fikrinə qarşı çıxmaq niyə mümkün olmasın?

Demokratiya protestantlığın bu suala verdiyi cavabdır. Biz aşağıda görəcəyik ki, yaşadığımız post-sekulyarizm çağında bir çox dövlətdə din artıq doqmaların deyil, demokratik dəyərlərin müdafiəçisi kimi çıxış edir.

XVIII əsrin ikinci yarısında Amerika və Fransada baş verən inqilablar dövlət və din arasındakı münasibətlərə yeni bir aydınlıq gətirdi: bu inqilablar nəticəsində ilk dəfə dünyəvi dövlət modeli ortaya çıxdı. 1776-cı ildə Amerika İnsan Haqları Bəyannaməsi, 1789-cu ildə isə Fransız İnqilabı İnsan Haqları Bəyannaməsi qəbul edildi.

Bu bəyannamələrdə bütün insanların azad və bərabər doğulduqları, dini baxımdan istədikləri kimi düşünmək və hərəkət etməkdə sərbəst olduqları ifadə edilirdi. Sekulyar sözünün mənası da latınca “saeculum” sözündən gələn və kilsə hüququnda bir din fədaisinin monastırdan ayrılıb “dünyəvi şəxsiyyət” olmasını bildirir.

Fransız inqilabı, Rusiyada və bir çox ölkədə reallaşan kommunist çevrilişlər nətisəcində müvəqqəti olaraq dinlə dövlət arasından kəskin sərhədlər çəkilsə də bu ayrılıq, sadəcə, görüntüdə yaşandı. Əslində, bu ateist təcrübələr din və dövlətin bir-birilərindən uzun müddət ayrı yaşaya bilməyəcəklərini sübut etdi.

Bu gün artıq dünya post-kommunizm və post-sekulyarizm dövrünü yaşayır. Dünyanın ən dünyəvi dəyərlərinə tapınan həmin o ateist Fransa, ABŞ kimi ölkələrdə dövlət dini layihələri maliyyələşdirməklə məşğuldur. Dinin dövlətə geri dönüşü isə daha maraqlı proseslərlə izlənilir. Vaxtilə dövlət dini sekulyarizmə dəvət və məcbur etdiyi kimi, bu gün din dövləti bir çox ölkədə sekulyarizmə, modern insan haqlarına hörmətlə yanaşmağa dəvət və məcbur edir.

Bu gün dinlər təkcə dini azadlıqlar üçün deyil, bir çox hallarda bütün modern azadlıqlar və hüquqlar üçün ictimai səhnəyə cıxırlar, demokratik vətəndaş cəmiyyətinin hüquqlarından yana olduqlarını nümayiş etdirirlər. Polşa, İspaniya və Braziliyada Katolik kilsəsi demokratikləşmə proseslərində aktiv iştirak edib və edir.

Yaxud ABŞ-dakı Katolik ruhanilər dövlətin nüvə siyasətini və kapitalizmin sosial ədalətsizlik yaradan quruluşunu tənqid edirlər və s. Ən azı, üzdə də olsa, post-sekulyarizm çağında din özünü daha dünyəvi bir tərəf kimi aparmağa çalışır. Kim bilir, bəlkə də, bu dəfə dinin hədəfi dünyəvi cahilləri ovlamaqdır.

Dünyəvilik prinsipinə söykənən İngiltərə, İtaliya, İspaniya və Hollandiya kimi bir çox Avropa ölkələrində ibadət yerlərinin tikintisi və qorunması üçün bu gün dövlət resurslarından istifadə olunur. Eynilə Belçika, Yunanıstan, Lüksemburq, İtaliya və İspaniyadakı dini icmalar dövlət tərəfindən dəstəklənir: Almaniya, Avstriya, İsveçrə, Danimarka, Norveç və Finlandiya əyalətləri kilsə üçün vergi yığır.

Din-dövlət münasibətləri mövzusunda aparılan bir çox araşdırma demokratik ölkələrin çoxunda dinlə dövlət arasında kəskin sərhədlərin olmadığını üzə çıxarır. Avropada İngiltərə, Danimarka, Norveç, İslandiya, Finlandiya kimi ən qədim demokratik dövlətlərdə belə dövlət kilsələrinin mövcudluğu buna əyani sübutdur.

Bütün bu sadaladığımız faktlar onu göstərir ki, dinin dövlətdən ayrıldığı iddiası bir Qərb illuziyasıdır. Gedən proseslər isə onu göstərir ki, bu gün dinin dövlətə deyil, daha çox dövlətin dinə ehtiyacı var. Təhsilin ödənişli olması, böyük bir kasıb təbəqənin təhsil almaq hüququnu itirməsi ilə gələcəkdə cəmiyyətin idarə olunmasında dinin rolunu əhəmiyyətli dərəcədə böyüdəcək.

Şərq ölkələrinə gəlincə, türk professor İlbər Ortaylının da dediyi kimi, nə yəhudilikdə, nə də islamda din dövlətdən ayrı heç vaxt mövcud olmamışdır və bundan sonra da hələ uzun müddət belə davam edəcək.
Onlardan ikisindən birinin yoxluğu, hər ikisinin yoxluğu deməkdir.

Oxunub: 444

Xəbəri paylaş Paylaş:

Xəbər xətti

24-08-2025

14:35 | Elçibəylə Ərdoğan bir masada – MARAQLI FOTOnun tarixçəsi
14:34 | Tatarıstan Respublikasının Rəisi Mehriban Əliyevanı təbrik edib
14:30 | Ukraynanın Sumı vilayətində daha bir azərbaycanlı həlak oldu - FOTO
14:05 | ÇÖRÇİLL niyə Ədəbiyyat üzrə NOBEL MÜKAFATINA layiq görülüb?
14:00 | Əcnəbilərin Rusiyada qalma müddəti dəyişdi
13:55 | "ABŞ Ukraynanın müstəqil dövlət kimi gələcəyinə sadiqdir"- Rubio
13:51 | İranda antiterror əməliyyatı keçirilib - 6 nəfər zərərsizləşdirilib
13:50 | Şimali Koreya növbəti raket sınağı keçirdi
13:45 | TÜRK serialları dünyanı FƏTH EDİR - 1 MİLYARD TAMAŞAÇI
13:30 | Ən çox borcu olan dövlətlərin adı açıqlandı - Dünya üzrə borc... 100 TRİLYON DOLLAR
13:25 | Tramp İlham Əliyevə hədiyyə etdiyi papağın qiymətini açıqladı - Fantastik məbləğ
13:20 | Kiyev Putinin keçmiş arvadına və Yeltsinin qızına sanksiya TƏTBİQ ETDİ
13:00 | “Sədərək”dəki yanğın qəsdən törədilib - Həbs olunan var
12:55 | “SADƏLÖVH OLMAYAQ - QAPIMIZDA BİR ADAMYEYƏN DURUR”- Makron
12:25 | Son DƏQİQƏ! “Sədərək” ticarət mərkəzində güclü YANĞIN BAŞLADI
12:15 | Rusiya-Ukrayna müharibəsi İstanbulda bitəcək - Dövlət Baxçalı
12:10 | İrəvanda Rusiyanın qırıcı təyyarəsi ilə bağlı insident
12:00 | Qəzzada AÇLIQ FƏLAKƏTİ - Ölənlərin sayı 281-ə çatıb, 114-ü uşaqdır
11:50 | 5 MİLYON BORCU OLAN Elmar Vəliyevin məşhur OBYEKTİ SATIŞA ÇIXARILDI
11:45 | ABŞ TƏSDİQLƏDİ: Ukraynaya 3350 ədəd uzaq mənzilli raket göndərilir
11:40 | Rusiyada HƏYƏCAN: Uçuşlar dayandı, hava limanları iflic oldu
11:35 | Qanunsuz evlər hansı halda SÖKÜLƏ BİLƏR? - Hüquqşünas
11:30 | İlham Əliyev Zelenskini təbrik etdi

23-08-2025

19:30 | ZƏNGƏZUR DƏHLİZİ: KİM DƏSTƏKLƏYİR, KİM QARŞI ÇIXIR...
19:15 | Ermənistanda rus hərbi bazası önündə aksiya - Müxalifət Paşinyanı təxribatda ittiham edir
19:10 | İrəvanı Moskva asılılığından Bakı qurtaracaq - Amerikalı diplomat
19:00 | Rusiyanın strateji neft-qaz sənayesinə ağır zərbə - Bir həftədə 4 böyük müəssisə sıradan çıxarılıb
18:15 | Trampdan Putin-Zelenski görüşü barədə ŞOK ETİRAF - 14 gün ərzində qərar verəcək
18:00 | BİR UŞAĞIN MƏKTƏBƏ HAZIRLANMASI NEÇƏYƏ BAŞA GƏLİR?- ARAŞDIRMA
17:55 | Müharibə səbəbindən Ukrayna əhalisinin sayının NƏ QƏDƏR AZALDIĞI BƏLLİ OLDU
17:50 | NATO Ukraynaya hərbi yardımı artıracaq - Alyansın Hərbi Komitəsinin sədri
17:37 | 600-dən yuxarı bal toplamış 10 abituriyent universitetə daxil ola bilməyib - RƏSMİ
16:45 | Ceyhun Bayramov Lavrovla telefon danışığı aparıb
16:40 | SƏSSİZ SEVGİNİN XOŞBƏXT ANLARI...- Bahəddin HƏZİ yazır
15:20 | Bakı, Daşkənd və Aşqabad birgə BƏYANAT QƏBUL EDİBLƏR
15:15 | "Ukrayna öz torpaqlarından imtina etməyəcək"- Zelenski
14:51 | Lukaşenko Trampla söhbətindən danışdı - “Orada heç bir razılaşma ola bilməzdi...”
14:45 | Küçədən tapdığı 8 yaşlı uşağı zorla diləndirdi - Məhkəmədən AĞIR CƏZA
14:40 | Deputatlar QƏRARI DƏSTƏKLƏDİ: YAS MƏRASİMLƏRİ SADƏLƏŞDİRİLİR
14:22 | Abituriyentlər ən çox hansı ixtisasları SEÇİB?- SORĞU
14:17 | Bazar gününün HAVA PROQNOZU açıqlandı
14:14 | Kürdə balıq və digər su bioloji resursları məhv olur - Rəsmi
13:13 | Bu gün ermənilər rus bazasına etiraz edəcək - AKSİYA
13:00 | KREMLİN MARKOV “QISASI”- Moskva Bakıya qarşı açıq düşmənçiliyə keçib?
12:55 | Valentina Matviyenko Mehriban Əliyevanı təbrik edib
12:50 | Simonyan Bakı ilə razılaşmadan danışdı: "İndi daha çox dərk edirik"
12:45 | İran bir neçə ölkədə silah zavodları tikib - Əziz Nəsirzadə
12:40 | Zəngəzur dəhlizindən 147 milyard qazana bilərik - Uraloğlu
12:30 | “RUSİYA İLƏ DAHA DƏRİN QATLARDA PROBLEMLƏR VAR”- “Daxildəki problemlər həllini tapmalıdır ki...”
12:20 | “Qarabağ hərəkatının davamı Ermənistanın müstəqilliyini məhv edərdi”- Paşinyan
12:12 | ABŞ ilə münasibətlər 2-ci Dünya müharibəsindən sonra ən aşağı səviyyədədir - Putin
12:05 | “Makron özü getsin və silah götürsün!”- Avropada QALMAQAL
12:00 | Tramp yenə “nala-mıxa” vurdu - “Ola bilər ki, Rusiyaya qarşı heç nə etməyim...”
11:55 | "MƏNİ BÜTÜN ÖLKƏYƏ BİABIR ETDİLƏR..."- Həkimin çılpaq görüntülərini yaydığı pasiyent danışdı /VİDEO
11:50 | Niyə biz 44 günlük müharibəyə qədər güzəştə getmədik?- Paşinyan
11:45 | Yasamalda 45 yaşlı qadın qətlə yetirilib - Emil Ağacanov müəyyən olunaraq saxlanılıb
11:43 | 208 nəfər imtahan vermədən tələbə oldu
11:40 | “Azərbaycan dostumuzdur, amma...”- İran yenə ikibaşlı danışır və təhdid edir
00:20 | “Zəngəzur dəhlizinin açılmasına heç kim mane ola bilməz”- Lukaşenko
00:15 | İngiltərədə etirazlar - anti-immiqrasiya tərəfdarları ilə əks-etirazçılar üz-üzə
00:10 | Bakıdan Moskvaya uçan təyyarədə nə baş verib? - GƏRGİN ANLAR
00:05 | Rusiyadan Azərbaycan və daha üç ölkəyə təklif...
00:00 | İxtisas seçiminin nəticələri ELAN EDİLDİ

22-08-2025

19:45 | XARİCİ AGENT elan edilən Markovdan REAKSİYA: "Mənə hücum edənlər Rusiyanın düşmənləri, Putinin siyasətçiləridir"
19:41 | Azərbaycan, Türkmənistan və Özbəkistan arasında sənədlər imzalandı
19:35 | Emin Əmrullayevdən məktəblərlə bağlı YENİ ƏMR
19:00 | İlham Əliyev, Ərdoğan, Putin, Paşinyan... Çində görüşəcəklər
18:45 | Kim Çen In Ukraynaya qarşı döyüşən hərbçiləri təltif edib - Ağlayıb.../FOTO
18:35 | İsrail ORDUSU SURİYAYA DAXİL OLDU - Əl-Kuneytra əyalətində yol blokları qurdular
18:18 | SON XƏBƏR: Rusiyadan AÇIQLAMA: "Azərbaycanla RAZILIĞA GƏLDİK"
17:05 | Vətəndaşları İraqdakı ziyarətgahlara aparmaq adı ilə aldadan şəxs həbs olunub
17:00 | Qurbanqulu Berdiməhəmmədov İlham Əliyevə “Axaltəkə” atı HƏDİYYƏ ETDİ
16:50 | Kreml “təhlükəsizlik zəmanəti” verəcəkmi?- Lavrov ABŞ-Rusiya danışıqlarını məhv edib
16:30 | Fərhad Əhmədovun Azərbaycandakı MÜLKLƏRINƏ HƏBS QOYULUB - OLİQARX çəkişməni UDUZUB /Fotolar
16:25 | Zəngəzur dəhlizinin yeni xəritəsi yayıldı - FOTO
16:20 | Federasiya rəhbərinin idmançı oğlu faciəvi şəkildə öldü - FOTO
16:15 | Türkmənbaşıda prezidentlərin görüşü keçirilib - Birgə bəyanatla çıxış ediblər /VİDEO
16:10 | BMT həyəcan təbili çalır - Qəzzada kütləvi aclıq hökm sürür...
14:15 | RUSİYA SÜLHƏ “YOX” DEDİ - Ukraynaya dəhşətli HÜCUMLAR BAŞLAYIR...
14:00 | Saxta profillə sosial şəbəkədə təhqir edənlərin cəzası nədir?- CAVAB
13:55 | Azərbaycan əhalisi hansı sığorta növlərini tanıyır?- 81,2% avtomobil... /CƏDVƏL
13:50 | İlham Əliyev Berdiməhəmmədovla geniş tərkibdə görüşdü - FOTOLAR
13:45 | Bank kartlarından oğurluqlar edən 4 nəfər saxlanılıb
13:40 | RUSİYADAN ERMƏNİSTANA SƏRT XƏBƏRDARLIQ - Paşinyan seçim qarşısındadır
13:20 | Bu gün Türkmənistan, Özbəkistan, Azərbaycan rəhbərlərinin üçtərəfli görüşü keçiriləcək
12:15 | İsrail və Suriya sentyabrda təhlükəsizlik sazişi imzalaya bilər
12:10 | AZAL-ın və ADY-nin Müşahidə Şurasının üzvləri dəyişdi
12:00 | Bu gün Azərbaycan-Rusiya hökumətlərarası komissiyanın iclası keçiriləcək
11:55 | ALYASKA GÖRÜŞÜ SIFIRLANIR...- Trampın “Nobel arzusu” suya düşür
11:45 | “Bu pulu vermək bizi yandırır, göynədir”- Şərurlu İsfəndiyar
11:40 | ABŞ-dan qorxunc BƏYANAT – Altı ölkə Ukrayna ilə bağlı hərbi plan HAZIRLAYIR
11:35 | Ukrayna Macarıstana neft nəql edən kəməri yenə vurub
11:30 | ABŞ müttəfiqlərlə Ukraynaya dair kəşfiyyat məlumatlarını paylaşmayacaq
11:22 | Milli Azadlıq Hərəkatının liderinin ANIM GÜNÜDÜR - ELÇİBƏYİN VƏFATINDAN 25 İL ÖTÜR
11:15 | Vladimir Putin Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanı TƏBRİK EDİB
11:10 | "WhatsApp"dan daha bir yenilik: avtomatik cavab verən funksiya
11:05 | ABŞ-da 55 milyondan çox şəxsin vizası nəzərdən keçirilir
11:00 | Rus ordusunun son sutkadakı itkiləri açıqlanıb - SİYAHI
10:55 | "DELTA TELEKOM"-a HÜCUMDA RUSİYA İZİ - "Onlardan qaynaqlanması istisna deyil..."
10:50 | Avropa qoşunları Ukraynaya yerləşdirilir, ABŞ isə...- Röyters

Davamı

Bir Qərb illüziyası: Din dövlətdən ayrıdırmı?

Xəbər xətti