Bir Qərb illüziyası: » Press-fakt.az ictimai-siyasi onlayn qəzet

Bir Qərb illüziyası: Din dövlətdən ayrıdırmı?

Tarix: 9-08-2021, 11:54

Son günlər Qafqazın şeyxinin müzakirələrə səbəb olan çıxışları ictimai fikirdə dinin dövlətdən həqiqətən ayrı olub-olmadığı məsələsini yenidən gündəmə gətirdi.

Qonşu ölkələrə baxmaqla bu məsələni özümüz üçün əlüstü aydınlaşdıra bilərik: İranda din dövlətin özüdür, Türkiyədə din dövlətin ortağıdır, Ermənistanda din dövlətin dayəsidir, keçmiş ateist sovet imperiyasının varisi olan Rusiyada isə dinlə dövlət yavaş-yavaş aralarındakı düşmənçiliyi unutmağa, Allahla çarı yenidən dostlaşdırmağa can atır.

Ümumiyyətlə, tarixi gedişat göstərir ki, dövləti dinin, dini dövlətin içindən tamamilə sıyırıb çıxarmaq indiyə kimi heç bir halda mümkün olmayıb və dininmi dövlətçilik düşüncəsindən yaranması, yoxsa dövlətinmi dinin “şinelindən” çıxması toyuğun, yoxsa yumurtanın daha əvvəl yaranması kimi mürəkkəb məsələdir.

Yazı tarixinin başlanğıcına getsək görərik ki, tarixin sonrakı dövrlərində dini liderlərə aid edilən müqəddəslik sifəti qədim Şumer, Misir, Roma dövlətlərində dövlət başçılarına aid edilirdi.

Bu qədim dövlətlərdə din xadimləri olan rahiblər, kahinlər daha çox dövlətin metafizik işlərinə baxan məbəd məmurları idilər və heç bir müqəddəslik statusları yox idi. Qədim dövlətlərdə tanrılar dini liderləri (peyğəmbərləri) deyil, kralları seçirdi, ona görə də kral müqəddəs hesab olunurdu və ona itaət Allaha itaətlə eyniləşdirilirdi.

Misir fironları (Tutanxamon), bəzi Roma kralları (Kaliqula) hətta özlərini tanrı elan etmişdilər.
Peyğəmbərli dinlər olan iudaizm və islamda dini liderlər (İbrahim və Məhəmməd peyğəmbər) həm də dövlət başçıları oldular. Müqəddəslik statusunun dövlətin üzərindən dinin üzərinə köçürülməsi sonradan baş vermiş prosesdir.

Tarixdə dinlə bərabər yaranan dövlətlər olduğu kimi (islam xilafəti, yəhudi dövləti və s.) dövlətçilik düşüncəsindən ayrı yaranmış, sonradan dövləti ələ keçirmiş dinlər də olub, məsələn, manixeizm, buddizm, xristianlıq və s. Məşhur şərqşünas tarixçi Bernard Lyuis özünün “Orta Şərq” kitabında yazır ki, IV əsrin birinci yarısında xristianlıq Roma sisteminə etiraz olaraq böyüdü və geniş yayıldı. Bir çox hallarda xristianlığa tolerantlıq göstərilsə də, bu din öz kilsəsini qurmaq istəyirdi.

Özünəməxsus quruluşu, sistemi, iyerarxiyası, idarəçiliyi, qanunları və məhkəmələri ilə kilsə getdikcə bütün Roma dünyasına hakim oldu. İmperator Konstantin (311-337) xristianlığı qəbul edəndə isə xristianlıq Roma imperiyasını, eyni zamanda Roma imperiyası da xristianlığı ələ keçirdi. Xristianlığın Romanı ələ keçirməsi ilə Avropa min il davam edən, sonradan “Qaranlıq çağ” adlanacaq bir dövrə qədəm qoydu.

Modern çağın astanasında mətbəənin ixtirası və kağızın ucuzlaşması intellektual həyatı stimullaşdırdı. Bir az obrazlı düşünsək deyə bilərik ki, Lüter və onun protestantizmi Qutenberqin mətbəəsindən çıxmışdı. Lüter sekulyarizmin ilk qaranquşu idi. Qərb intellektində belə bir yanaşma var ki, Qərb demokratiyası özü də xristian inancının təkamülünün nəticəsidir. Yəni mənşəcə dinidir.

Konkret olaraq Arnold Toynbi, Bassam Tibi kimi müəlliflər liberal-demokratiyanın bir protestant-xristian düşüncəsinin məhsulu olduğunu Lüter protestantlığının xristianlığın daxilində alternativin mümkünlüyünə yol açmasıyla əlaqələndirirlər. Tanrının fikrinə qarşı çıxmaq mümkündürsə, kralın fikrinə qarşı çıxmaq niyə mümkün olmasın?

Demokratiya protestantlığın bu suala verdiyi cavabdır. Biz aşağıda görəcəyik ki, yaşadığımız post-sekulyarizm çağında bir çox dövlətdə din artıq doqmaların deyil, demokratik dəyərlərin müdafiəçisi kimi çıxış edir.

XVIII əsrin ikinci yarısında Amerika və Fransada baş verən inqilablar dövlət və din arasındakı münasibətlərə yeni bir aydınlıq gətirdi: bu inqilablar nəticəsində ilk dəfə dünyəvi dövlət modeli ortaya çıxdı. 1776-cı ildə Amerika İnsan Haqları Bəyannaməsi, 1789-cu ildə isə Fransız İnqilabı İnsan Haqları Bəyannaməsi qəbul edildi.

Bu bəyannamələrdə bütün insanların azad və bərabər doğulduqları, dini baxımdan istədikləri kimi düşünmək və hərəkət etməkdə sərbəst olduqları ifadə edilirdi. Sekulyar sözünün mənası da latınca “saeculum” sözündən gələn və kilsə hüququnda bir din fədaisinin monastırdan ayrılıb “dünyəvi şəxsiyyət” olmasını bildirir.

Fransız inqilabı, Rusiyada və bir çox ölkədə reallaşan kommunist çevrilişlər nətisəcində müvəqqəti olaraq dinlə dövlət arasından kəskin sərhədlər çəkilsə də bu ayrılıq, sadəcə, görüntüdə yaşandı. Əslində, bu ateist təcrübələr din və dövlətin bir-birilərindən uzun müddət ayrı yaşaya bilməyəcəklərini sübut etdi.

Bu gün artıq dünya post-kommunizm və post-sekulyarizm dövrünü yaşayır. Dünyanın ən dünyəvi dəyərlərinə tapınan həmin o ateist Fransa, ABŞ kimi ölkələrdə dövlət dini layihələri maliyyələşdirməklə məşğuldur. Dinin dövlətə geri dönüşü isə daha maraqlı proseslərlə izlənilir. Vaxtilə dövlət dini sekulyarizmə dəvət və məcbur etdiyi kimi, bu gün din dövləti bir çox ölkədə sekulyarizmə, modern insan haqlarına hörmətlə yanaşmağa dəvət və məcbur edir.

Bu gün dinlər təkcə dini azadlıqlar üçün deyil, bir çox hallarda bütün modern azadlıqlar və hüquqlar üçün ictimai səhnəyə cıxırlar, demokratik vətəndaş cəmiyyətinin hüquqlarından yana olduqlarını nümayiş etdirirlər. Polşa, İspaniya və Braziliyada Katolik kilsəsi demokratikləşmə proseslərində aktiv iştirak edib və edir.

Yaxud ABŞ-dakı Katolik ruhanilər dövlətin nüvə siyasətini və kapitalizmin sosial ədalətsizlik yaradan quruluşunu tənqid edirlər və s. Ən azı, üzdə də olsa, post-sekulyarizm çağında din özünü daha dünyəvi bir tərəf kimi aparmağa çalışır. Kim bilir, bəlkə də, bu dəfə dinin hədəfi dünyəvi cahilləri ovlamaqdır.

Dünyəvilik prinsipinə söykənən İngiltərə, İtaliya, İspaniya və Hollandiya kimi bir çox Avropa ölkələrində ibadət yerlərinin tikintisi və qorunması üçün bu gün dövlət resurslarından istifadə olunur. Eynilə Belçika, Yunanıstan, Lüksemburq, İtaliya və İspaniyadakı dini icmalar dövlət tərəfindən dəstəklənir: Almaniya, Avstriya, İsveçrə, Danimarka, Norveç və Finlandiya əyalətləri kilsə üçün vergi yığır.

Din-dövlət münasibətləri mövzusunda aparılan bir çox araşdırma demokratik ölkələrin çoxunda dinlə dövlət arasında kəskin sərhədlərin olmadığını üzə çıxarır. Avropada İngiltərə, Danimarka, Norveç, İslandiya, Finlandiya kimi ən qədim demokratik dövlətlərdə belə dövlət kilsələrinin mövcudluğu buna əyani sübutdur.

Bütün bu sadaladığımız faktlar onu göstərir ki, dinin dövlətdən ayrıldığı iddiası bir Qərb illuziyasıdır. Gedən proseslər isə onu göstərir ki, bu gün dinin dövlətə deyil, daha çox dövlətin dinə ehtiyacı var. Təhsilin ödənişli olması, böyük bir kasıb təbəqənin təhsil almaq hüququnu itirməsi ilə gələcəkdə cəmiyyətin idarə olunmasında dinin rolunu əhəmiyyətli dərəcədə böyüdəcək.

Şərq ölkələrinə gəlincə, türk professor İlbər Ortaylının da dediyi kimi, nə yəhudilikdə, nə də islamda din dövlətdən ayrı heç vaxt mövcud olmamışdır və bundan sonra da hələ uzun müddət belə davam edəcək.
Onlardan ikisindən birinin yoxluğu, hər ikisinin yoxluğu deməkdir.

Oxunub: 450

Xəbəri paylaş Paylaş:

Xəbər xətti

13-10-2025

00:30 | MKİ-nin 35 İLLİK SİRRİ: 97 HƏRF NƏYİ BİLDİRİR?- İlk üç hissə açıldı, yeni detallar üzə çıxdı
00:25 | Göydəki nəhəng: Dünyanın ən böyük hərbi təyyarəsi hazırlanacaq
00:25 | İsrail 2023-cü ildən Qəzzadakı əsgər itkilərinin sayını açıqlayıb
00:22 | Bu şəxslərin ölüm riski yüksəkdir - XƏBƏRDARLIQ
00:20 | Azərbaycanda 16 yaşlı qız ana oldu - Atanın harda olduğu bilinmir
00:15 | RƏSUL QULİYEVİN AİLƏSİ BAKIYA GƏLDİ - 30 ildən sonra /FOTOLAR
00:10 | İran Misirdə keçiriləcək "Sülh Sammiti"nə GETMƏDİ
00:07 | Axtarışda olan təhlükəli cinayətkar Bakı aeroportunda TUTULDU
00:05 | İsraildə Trampı Baş nazir və Prezident qarşılayacaq - “Times of Israel”
00:00 | Фейк, который не успели спрятать. «Истерики древнего мира»

12-10-2025

18:45 | İlham Əliyev Sülh Sammitində iştirak üçün Misirə getdi - FOTO
18:40 | Gərginlik artır: Çin ABŞ-a elə bir sarsıdıcı zərbə hazırlayır ki...
18:15 | Xəstə heyvanların əti Bakıya gətirilir?- AQTA-dan istehlakçılara TÖVSİYƏ
18:00 | DURAND XƏTTİ - CƏNUBİ ASİYAYA YERLƏŞDİRİLMİŞ "BOMBA"- Pakistan-Əfqanıstan qarşıdurmasına analitik baxış
17:45 | İranın mineral suyunu içənlər öldü, OMAN və BƏƏ qadağalar qoydu
17:40 | Telefona üç gün baxmayanda görün nələr olur - İlginc araşdırma
17:20 | Əfqanıstanla Pakistan sərhədində AĞIR DÖYÜŞLƏR BAŞLAYIB
17:15 | Rusiya sualtı qayığı Fransa sahillərində - NATO-dan açıqlama
17:10 | 38 ZAVODDAN 21-i “VURULUB”...- Rusiyanın 57 regionunda yanacaq qıtlığı yaranıb
17:00 | Əfqanıstanla toqquşmada Pakistan neçə hərbçisini İTİRİB? - RƏSMİ AÇIQLAMA
16:35 | Çəkməşəkilli İtaliya: bildiklərimiz və bimədiklərimiz - Maraqlı faktlar
16:00 | Şərurlu İsfəndiyardan RƏZİL ADDIM: “Gizli çəkiliş edib...”- VİDEO
15:55 | İlham Əliyev İspaniya Kralını təbrik etdi
15:45 | AZƏRBAYCANDA NİYƏ MİYONÇULARIN RƏSMİ SİYAHISI YOXDUR? - Ekspertdən ritorik sual
15:40 | "Taliban"dan fərqli olaraq, müki əhalini hədəfə almırıq"- Pakistan XİN
15:30 | Misirdə keçiriləcək "Sülh Sammiti"nə 20 ölkənin lideri qatılacaq
15:20 | Bəzi rayonlarda heyvanlar arasında yayılan xəstəlik nədir?- VİDEO
15:15 | Bəhram Rəcəbzadədən gözlənilməz qərar - "Böyük haqsızlıq oldu"
15:00 | İCRA BAŞÇISI Elşad Həsənovun ŞÜBHƏLİ "BİRMƏNBƏ METODU": 19,7 milyonluq üç müqavilənin izi ilə...
14:35 | Kürdlər və Dəməşq neft sazişi bağladı
14:30 | Dünyanın ən gözəl paytaxtı açıqlandı - Paris, Afina və Lissabon yox...
14:25 | "Ölkəmizin təhlükəsizliyini qorumaqda qərarlıyıq"- Pakistan Prezidenti
14:00 | "Rusiyada vurulacaq hədəfləri ABŞ müəyyən edir"- "Financial Times"
13:55 | Dünyada 1 SAATA ƏN ÇOX UŞAQ DOĞULAN ÖLKƏLƏR - XƏRİTƏ /SİYAHI
13:45 | Yasamal MKTB-də maliyyə problemi: 2 MİLYONLUQ BORC NİYƏ ÖDƏNİLMİR?
13:35 | HAMAS və İsrail girovları azad edəcək - 2000-ə qədər fələstinli məhbus...
13:30 | SABAHIN HAVASI: Dolu düşəcək, sulu qar yağacaq
13:20 | Dünya Çempionatı-2026: Bu gün daha 8 oyun var
13:15 | Sadıqov büdcədən 30 MİLYARD MƏNİMSƏYİB? - YENİ DETALLAR
13:10 | Maskn beyin çipi üçün minlərlə insan növbəyə durub - Hansı avantajları var?
13:05 | Rus ordusunun son sutkadakı itkiləri açıqlanıb - SİYAHI
13:00 | Kamerun Prezidenti 100 yaşına qədər ölkəni idarə etmək niyyətindədir
12:55 | İran Aİ-3 ilə danışıqlar aparmaq niyyətində deyil - Abbas Əraqçi
12:50 | DÇ-2026: Türkiyə Bolqarıstanı, Norveç isə İsraili darmadağın etdi - NƏTİCƏLƏR
12:45 | Əfqanıstanla Pakistan arasında şiddətli döyüşlər dayandırılıb
12:40 | Bu məhsullar kəskin bahalaşacaq - YENİ RÜSUMLAR
12:35 | "Qarabağ" dünya reytinqində irəlilədi
12:30 | ABŞ-dan Azərbaycana tarixi dəvət

11-10-2025

21:15 | BAKIYA GƏTİRİLƏN ƏTLƏR TƏHLÜKƏLİDİR? - ARAŞDIRMA
21:10 | Bəşər Əsədin Rusiyada dəbdəbəli həyatı: Evdən çıxmır, geymer olub
21:05 | Nikahdankənar doğulanların sayı niyə çoxdur?- Dövlət Komitəsindən məsələyə REAKSİYA -VİDEO
15:30 | Sürücülük hüququ olmadan avtomobil idarə edən şəxs qəza törətdi - Ölən və yaralananlar var
15:25 | Tələbə qızları fahişəliyə cəlb edən tiktoker Mahirəyə HÖKM OXUNDU - VƏ... 2 İL HƏBS TƏXİRƏ SALINDI
13:30 | Keçmiş MTN GENERALI AZADLIQDA - Akademiyaya qəbul, orduda vəzifəyə təyinat... və...PUL
13:25 | “The New York Times” Pentaqonun yeni media siyasətinə əməl etməkdən imtina edib
13:20 | Qəbələ RLS-in söküntüsündə son mərhələ - Təhlükəli maddələrin aqibəti necə olacaq?
13:15 | Elektron siqaret çəkənlər təhlükə qarşısında - Yeni araşdırma şok yaratdı
13:10 | Azərbaycan neftinin qiyməti 66 dollara düşdü
13:05 | AEROPORTDA taksi dəyişikliyindən sonrakı XAOTİK VƏZİYYƏT - VİDEO
12:45 | Kim Çen In Dmitri Medvedevi qəbul edib
12:40 | Rusiyada tanınmış şəxslər agent elan edildi - Ədliyyə Nazirliyinin “qara siyahısı” böyüyür
12:35 | Prezident Sevil Əliyevanı təltif etdi - SƏRƏNCAM
12:30 | Откуда есть пошла «Великая Армения»?
12:15 | Всё путём, ара! «Истерики древнего мира»
12:00 | Жан Шарден: никаких следов древности в Ереване нет - Филипп Экозьянц
11:55 | ЕСЛИ АРМЯНИН НЕ ЛЖЕТ, ЗНАЧИТ, ПЕРЕД ВАМИ НЕ АРМЯНИН
11:50 | "Армения приняла христианство в IV веке"- Это не более, чем красивые слова, приятные для армянского уха
11:45 | АНТИЧНЫЕ АВТОРЫ РАЗОБЛАЧАЮТ АРМЯНСКИЕ МИФЫ - ФОТО
11:33 | Армянский терроризм в газетных архивах США - Часть 23
11:15 | АРМЯНСКАЯ ПЕРИОДИЧЕСКАЯ БОЛЕЗНЬ
11:10 | Армянские фальсификаторы сами разоблачили свое присвоение древней Урарту
11:00 | HAMAS Qəzza zolağına xarici nəzarət ideyasını qəbul etmir
10:55 | Ermənistanın Gəncədə törətdiyi növbəti terrordan 5 il ötür
10:50 | Rəsul Quliyev, Hacı Qalib və Qod Nisanov QALMAQALI - 5 milyonluq savaş
10:45 | KXDR "ən güclü nüvə silahı"nı nümayiş etdirib
10:40 | İsrail Qəzzada yenidən müharibəyə başlaya bilər - Fidan
00:25 | Nazir Gəncə Regional İdarəsinin rəisini işdən çıxardı - FOTO
00:20 | İsrailin saxladığı fəallar Türkiyəyə gətirildi - FOTO
00:15 | KOD ADI “MAMONİYA”: Adnan Əhmədzadə haqqında ŞOK FAKTLAR
00:10 | Putindən Azərbaycanla bağlı qəribə sözlər: "Hər yerdə rus dilində danışırlar..."
00:05 | “Kənd adamlarıdır, istəsəm, evləri 15 ilə də verə bilərəm”- “Şərurlu” İsfəndiyar /VİDEO
00:03 | Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan hərbçiləri Qarsda birgə təlim keçəcək
00:00 | Tramp bu ölkəni işğal etməklə hədələdi: Regionda hazırlıq başladı

10-10-2025

22:45 | Bakıda polisə silahlı müqavimət göstərən şəxs zərərsizləşdirildi - DİN-in MƏLUMATI
22:40 | Prezident Tacikistana işgüzar səfəri ilə bağlı videoçarx paylaşıb - VİDEO
22:35 | Qalmaqallı məktəb direktoru işdən azad edildi
18:00 | Çində rekord TIXAC: MİLYARDLARLA AVTOMOBİL...- FOTO/VİDEO
17:50 | Atəşkəsdən sonra fələstinlilər Qəzzaya qayıdır - VİDEO
17:40 | “QƏRB SANKSİYALARI Tehran-Bakı münasibətlərinə TƏSİR ETMƏYƏCƏK”- “Ermənistan rəsmiləri bizi əmin edib ki..."/Səfirlə MÜSAHİBƏ
17:20 | Keçmiş icra başçısı Ceyhun Cəfərovla birgə həbs edilmişdi - O da azadlığa çıxdı
17:01 | Pedaqoji Universitet 140 min manata “Hyundai” avtomobilləri alır - Tender müsabiqəsi keçirilmədən
16:55 | Prezident MDB Dövlət Başçıları Şurasının ilcasında iştirak etdi - Yenilənib /FOTOLAR
16:45 | Tanınmış jurnalist dövlət qurumları ilə 500 000 MANATLIQ müqavilə bağlayıb
16:40 | DAXİLİ QOŞUNLARA YENİ SƏLAHİYYƏTLƏR VERİLİR - Bu şəxsləri saxlaya biləcək
16:35 | “Vaqner”-də yox, Türkiyədə istirahətdə imiş...- Peskovun oğlu qalmaqala düşüb
16:30 | "Nobel Komitəsi siyasəti sülhdən üstün tutur"- Ağ Evdən Trampa sülh mükafatı verilməməsinə reaksiya
14:20 | Ötən ay Azərbaycanda ƏN ÇOX BAHALAŞAN ərzaq məhsulları - SİYAHI
14:15 | Azərbaycan millisi fransızlara qarşı - "10-0"-lıq acı məğlubiyyətin əvəzini çıxmaq...
14:00 | GENERALIN QARDAŞI OĞLU DUBAYDAKI MƏNZILLƏRINI SATIŞA ÇIXARDI - Zeynalovlar bahalı şəhərləri “fəth edir” /FOTOLAR
13:55 | ABŞ-dan diqqət çəkən addım: İsrailə yüzlərlə əsgər göndərir

Davamı

Bir Qərb illüziyası: Din dövlətdən ayrıdırmı?

Xəbər xətti